Waarom kernenergie? Ik heb er nooit heel lang bij stil gestaan. Maar een bezoek aan Urenco met een groep Young Club of Rome-leden, maakte dat die vraag door mijn hoofd begon te spoken en ik mijn systeembril oppoetste. Urenco is een van ’s werelds grootste producenten van verrijkt uranium, met een grote fabriek nabij Almelo. De toer van een aardige medewerker, startte in een officiële ontvangstruimte, waar jonge en wat oudere bezoekers wordt uitgelegd wat Urenco doet en waarom dat belangrijk is. Maar vond ik dat ook?
Dat is toch logisch..
De belangrijkste argumenten voor kernenergie zijn dezelfde die worden worden gebruikt door fossiele energie producenten. De wereldbevolking is sterk groeiende, ergo: we hebben alle energie nodig die we kunnen produceren. Kernenergie is efficiënt: met een heel klein beetje uranium, een hoeveelheid zo groot als je vingertop, kan heel veel energie geproduceerd kan worden. Eén kilogram uranium (U235) levert bijna 23 miljoen kWh elektriciteit op: genoeg om bijna zevenduizend huishoudens een jaar van stroom te voorzien. En kernenergie is relatief goedkoop. Als je de kosten voor de bouw en het onderhoud meerekent (en niet de kosten voor lange termijn opslag, voor wereldwijde beveiligingsvraagstukken, het opruimen van rampgebieden zoals bij Fukushima, de wereldwijde voorlichting, inspecties, etc.), komen de elektriciteitskosten op 0,04 tot 0,06 euro per kWh. Dat is ongeveer evenveel als elektriciteitsproductie uit aardgas. Windenergie is op dit moment ongeveer twee keer zo duur; zonne-energie drie keer zo duur*.
En dan is er nog de lage CO2-uitstoot van kernenergie, waardoor kernenergie vaak als ‘duurzaam’ wordt geclassificeerd. Alleen bij het winnen van uranium, het transport, bij de bouw van de fabriek en bij het verrijkingsproces, komt CO2 vrij.
Logisch dus, dat veel mensen pro-kernenergie zijn. De vraag is echter, met welke bril zij naar de werkelijkheid kijken. Binnen ons huidige hiërarchisch, mechanische wereldbeeld, is het niet zo raar dat we op kernenergie inzetten, zonder dat we weten waar het afval langjarig moet worden opgeslagen en zonder dat we kunnen garanderen dat ‘armere’ regimes het geld hebben om hun centrales te onderhouden, om zo ernstige ongelukken te voorkomen. We gaan er vanuit dat technologieontwikkeling wel een oplossing zal brengen voor de opslagproblematiek, dat centrales steeds efficiënter worden en dus minder afval produceren en dat we ondertussen zoveel leren van het falen van centrales, dat de kans op ongelukken steeds kleiner wordt.
Een andere logica – met een ander wereldbeeld
Systeemdenkers zoals Donella Meadows, wijzen ons erop dat bij ons huidige wereldbeeld past, dat wij lineair, oorzaak-gevolg denken. We hebben oogkleppen op voor de consequenties van gevolgen, die weer in kunnen grijpen op de oorspronkelijke oorzaken, voor vertragingen in relaties tussen oorzaak-en-gevolg en de samenloop van allerlei oorzaak-gevolg relaties.
Ik vermoed dat als een systeemdenker de afweging zou moeten maken of we als mensheid wel of niet in moeten zetten op kernenergie, een aantal andere aspecten van het kernenergie-verhaal naar voren zouden komen en de logica zou doorslaan naar: ‘laten we dat vooral niet doen. De kans dat we – als we dit spel spelen – het systeem aarde in een dynamische balans kunnen houden – is niet zo groot’.
Hoe Armenië ons als voorbeeld dient – ‘fixes that backfire’
Zelf fietste ik door Armenië en ontdekte ik wat het betekent als een land zo arm is en zo energie-afhankelijk, dat een kapot getrilde (maar niet ontplofte) kerncentrale weer aangezet wordt nadat deze jaren uit heeft gestaan. Armenië kan geen kant meer uit. Ontmanteling van de Medzamor-centrale is duur; daar heeft het land geen geld voor. En er bestaat ook geen alternatief om voldoende stroom op te wekken voor het land, zonder dat het land diep in de buidel moet tasten. Een buidel die steeds leger raakt, door de diepe economische crisis waarin het land verkeerd (16,2% werkloosheid en een voortdurende emigratie, waardoor het land ‘leeg’ raakt!).
Net als Armenië bestaan er veel landen in Centraal-Azië waar kerncentrales neergezet zijn met een beperkt perspectief op de werkelijkheid. De bouw van de centrale is weliswaar bekostigd, maar voor onderhoud is nauwelijks geld, laat staan voor ontmanteling. Er bestaan – volgens Urenco – internationaal geen fondsen die landen als Armenië helpen om hun kerncentrales te onderhouden of te sluiten.
Ook in Nederland is kernenergie niet zondermeer veilig. Er is bijvoorbeeld nog geen zicht op de lange termijn veilige opslag van kernafval. Naarmate klimaatverandering wereldwijd tot intensivering van weerpatronen leidt, wordt het overal ter wereld lastiger om te voorspellen wat wijsheid is, als het gaat om de lange termijn opslag van kernafval. Hoog radioactief afval moeten we minstens 100.000 jaar veilig opbergen. Dat is nogal wat.
Kernenergie lijkt een typisch voorbeeld van wat systeemdenkers een ‘fix that backfires’, noemen. Een oplossing die op korte termijn aantrekkelijk is en ook wel degelijk iets op lijkt te lossen, maar die zoveel negatieve consequenties heeft, dat de oplossing het oorspronkelijke probleem erger maakt. In het geval van Armenië ziet dat er zo uit. Het land wilde energie-onafhankelijker worden en bouwde een kerncentrale, maar is per saldo veel verder van huis. Het kan geen kant op, want al het geld dat er is moet naar het onderhoud van de centrale. De ontwikkeling van alternatieven zit er niet in.
Dat geldt toch niet voor ons?
Rijkere landen, zoals Nederland, hebben het geld om kernenergie veilig te ontwikkelen, hun expertise op peil te houden en zelfs internationaal te vermarkten aan landen zoals Armenië (al doet Urenco dat niet, de Russen zijn leverancier in de Kaukasus).
Maar als een land als Armenië haar centrale niet veilig kan houden, dan hebben buurlanden tot in de verre omtrek daar last van, zal de reputatie van kernenergie grote schade opleveren en zal er wellicht dusdanige publieke druk ontstaan dat centrales overhaast moeten sluiten, zoals in Duitsland is gebeurd na Fukushima. Overhaaste sluiting van centrales levert gigantische maatschappelijke kosten op, waar wij als belastingbetaler voor moeten opdraaien.
Kernenergie is logisch vanuit ons huidige wereldbeeld, waarbij wij als mens geloven dat we boven de natuur staan, dat we alles kunnen controleren en dat we het ons dus wel kunnen veroorloven om een stof te produceren die we 100.000 jaar veilig moeten opslaan.
Kernenergie – niet langer logisch met een evoluerend wereldbeeld
Futuristen stellen dat we ons in een transitieperiode bevinden, waarbij we bewegen naar een inclusief, holistisch, organisch paradigma. Een paradigma waarbinnen we ten diepste beseffen dat de mens niet boven de natuur staat, maar er integraal onderdeel vanuit maakt. Waarbinnen we weer snappen wat Chief Sealth bedoelde toen hij in 1854 de woorden sprak:
“Alles hangt met alles samen! De mens heeft het web van het leven niet geweven; hij is slechts één draad er van. Wat hij met het web doet, doet hij met zichzelf!”
Naarmate dit wereldbeeld dominanter wordt, zal kernenergie ridiculer worden. Het is gewoon niet logisch om onszelf een verantwoordelijkheid aan te doen, die we niet waar kunnen maken. Vooral niet als het ook anders kan.
Een wereld zonder kernenergie, is geen wereld zonder energie. Het is een wereld waarbij we rekenschap geven van lange termijn oorzaak-gevolg relaties en het complexe web aan interacties tussen de mens, het land, de dieren, de wind, de zon, het water en al het andere dat bestaat en er toe doet.
Meer inspiratie
Urgenda over Nederland op 100% duurzame energie, zonder kernenergie
Milieucentraal over kernenergie
Armenia’s energy profile
Is the energy future of Armenia in the hands of children? A blog, written during three months cycling from Amsterdam to Almaty.
How do you see the world without Nucelar – TED conversations and a very interesting TED debate!
www.wisenederland.nl
*Nagekomen informatie van een van de lezers van deze blog. Er stond dat zonne-energie 10 keer zo duur was. “Inmiddels is de kostprijs van zonne-energie zover gedaald dat het in 2015 nu € 0,141/kWh is (zie bijlage SDE+) nog wel duurder dan kern of fossiel, maar nu iets van 3 keer.