Een attractor of aantrekker is een begrip uit de systeemtheorie dat beschrijft waar een dynamisch systeem op een gegeven moment naar evolueert. Ongeacht de verstoring van buitenaf. Een systeem legt dus een bepaald traject af richting de attractor. Het beschrijven van het gedrag van dynamische systemen aan de hand van attractoren is een van de onderwerpen van de chaostheorie.
Chaos heeft volgens Brown (1995) drie fundamentele karakteristieken: onregelmatige periodiciteit, gevoeligheid voor begincondities en gebrek aan voorspelbaarheid.
Het belang van de chaostheorie en attractoren
Waarom is het belangrijk om enig begrip te hebben van het bestaan van zoiets als attractoren? En van de onderliggende realiteit die beschreven wordt in de chaostheorie?
Het maakt ons ervan bewust dat in de wereld van Newton onvoorspelbare zaken kunnen gebeuren. Het helpt ons zien wat wel en niet mogelijk is als het gaat om het voorspellen van de toekomst.
De chaostheorie is belangrijk omdat deze een verklaring geeft voor het feit dat systemen enerzijds voorspelbaar kunnen lijken – er lijkt een ordening te zijn – en anderzijds, ook zeer chaotisch. Uit wanorde ontstaat weer nieuwe orde, als er een nieuwe attractor wordt geïntroduceerd. Dat kan van alles zijn.
Praktisch voorbeeld – spelvorm
In een spel waarin mensen wordt gevraagd om in een groep twee mensen in gedachten te nemen, en daarmee voortdurend een gelijkbenige driehoek te vormen, ontstaan andere patronen dan als tien minuten later, diezelfde mensen wordt gevraagd om weer twee mensen in gedachten te nemen, maar dan zichzelf voortdurend tussen deze twee mensen te plaatsen, als ware ze een lijn vormen.
Systemen kunnen dus lange tijd fungeren volgens een bepaalde ordening, en lijken daarmee voorspelbaar. Maar kunnen tegelijkertijd, door de introductie van een nieuwe attractor, bewegen naar een geheel nieuwe ordening.
Praktische voorbeelden – dagelijks leven, organisaties en samenleving
Dat is te herkennen in het dagelijks leven – zoals gebeurt als je een kind krijgt (of een hond) en er zo een nieuwe attractor in je leven komt – in organisaties – als er iets groots gebeurt, zoals de NAM die zicht geconfronteerd ziet met een sterk afnemend draagvlak voor aardgas, waardoor de hele organisatie in beweging komt, richting een nieuwe realiteit: de eindigheid van de eigen onderneming. En in samenlevingen: Nederland zoekt duidelijk naar een nieuwe ordening als het gaat om (Zwarte) Piet. De aanleiding: onder andere een groeiend internationale bemoeienis en bekendheid.
Maar de chaostheorie leert, dat ook kleinere impulsen grote gevolgen kunnen hebben. Het vlindereffect van meteoroloog Lorenz, blijkt niet te kloppen. Dat een vlinderslag een tornado kan veroorzaken, dat had hij schijnbaar nooit zo bedoeld. Dat was een idee van de man die hem programmeerde op een belangrijk congres. Wel zouden volgens Lorenz een groot aantal vleugelslagen van een groep meeuwen, het weer wereldwijd enorm kunnen beïnvloeden – zelfs een tornado kunnen veroorzaken.
Welke voorbeelden ken je waarbij er iets gebeurde, waardoor een heel systeem (je familie, organisatie, of de samenleving) in beweging kwam naar een nieuwe ordening?