Het archetype
In de systeemdynamica wordt vaak gesproken over het ‘verhaaltje’ (zie archetypes) van de tragedie van ‘de commons’. In het Nederlands zou je dit ‘de meent’ noemen. Oftewel: de gemeenschappelijke hulpbron, waar iedereen van profiteert, die alleen maar ‘goed’ blijft, als we daar allemaal verstandig mee omgaan.
Oorsprong van het woord
‘The Commons’ is een Engels woord. Hiermee werd in vroeger tijden het weiland mee bedoelt dat te gebruiken was door alle boeren. Kennelijk waren er veel boerendorpen die één stuk grond hadden dat voor iedereen was. Het beheer van dit stuk grond staat of valt met de wijsheid van individuele boeren: als boeren er teveel koeien laten grazen dan raakt het weiland uitgeput en heeft niemand er meer wat aan.
Je kunt je voorstellen dat het beheer van zo’n stuk land lang goed kan gaan, mits alle boeren samen de verantwoordelijkheid nemen om goed in de gaten te houden hoe het weiland er bij ligt (een feedbackloop met informatie van de staat van de bron) en hier naar handelen.
Zodra boeren alleen nog maar letten op het maximaliseren van hun eigen belang en daarom zoveel mogelijk koeien laten grazen op het stuk land, gaat het mis. Hoe meer koeien, hoe lager de ‘yield’ (de hoeveelheid gras die een koe kan eten en de melkopbrengst per koe, waardoor de inkomsten afnemen) en zullen meer boeren zich geroepen voelen juist meer koeien te laten grazen op dit stuk land, om zo hun ‘yield’ te verhogen, gebruik makend van een ‘gratis’ gemeenschappelijke hulpbron. Binnen weinig tijd raakt het hele weiland uitgeput, zoverre zelfs, dat het jaren kost voordat het weiland weer hersteld is. En in dat geval zit iedereen met de gebakken peren.
Systeemdiagram – ’tragedie van de meent’
Een tragedie van de ‘meent’ of ‘commons’ situatie ziet er in generieke zo uit als onderstaand systeemdiagram. Dit voorbeeld beschreef ik in een blog over de Noorse en Russische skrei-vangst, waarbij ik ook uitleg hoe het de Noren en Russen is gelukt om de tragedie van de Commons een halt toe te roepen.
Wil je systeemdiagrammen leren lezen, start in deze tekening dan bij de activiteit van visser A. Je ziet vanzelf dat deze er van profiteert om zoveel mogelijk te vissen, dat betekent voor hem of haar namelijk meer winst. Dit noemen we een zichzelf versterkend feedback-patroon.
Hoe meer visser A en B vissen hoe groter de totale activiteit. Met een vertraging (uitgebeeld door de twee verticale streepjes) staat dit in relatie tot de winst per afvaart: hoe meer totale activiteit, hoe minder winst per afvaart. Dit zou niet hoeven zijn, als de visstand van de kabeljauw niet beperkend zou werken. Voor elke ‘meent’ geldt dat er een hernieuwbare bron is die overbelast kan raken.
Het feedbackpatroon dat deze systeemdynamiek zo moeilijk maakt is de relatie tussen ‘winst per afvaart’ en ‘winst voor visser A of B’. Je ziet in de tekening dat ‘hoe lager de winst per afvaart’, ‘hoe lager de winst voor visser A of B’.
Dat betekent automatisch dat visser A of B meer zullen gaan vissen om hun winst weer te verhogen. Daardoor neemt de totale visactiviteit toe en neemt de winst per afvaart nog verder af.
Legenda:
O = opposite (als een variabele stijgt, daalt de andere)
S = same (als een variabele stijgt, stijgt de andere variabele en andersom)
R = reinforcing (een zichzelf versterkend feedback patroon)
B = balancing (een stabiliteit brengend feedback patroon)
De toekomst van ‘de Commons’ – in ere hersteld?
Maatschappelijk gezien zou je kunnen zeggen dat het beheer van ‘de Commons’ zoals dat vroeger gebeurde – het hele dorp dat zich bewust was van het belang van een gemeenschappelijke hernieuwbare hulpbron die goed beheerd moet worden om uitputting te voorkomen – volledig verdwenen is in onze huidige maatschappij. Of het nu gaat om de lucht- en oppervlaktewaterkwaliteit, de watervoorziening, de kwaliteit van onze biodiversiteit, het groen dat we om ons heen zien: de overheid stelt regels op en wij moeten ons daaraan houden. We voelen – gechargeerd, want er zijn altijd uitzonderingen – geen gezamenlijke verantwoordelijkheid meer voor het beheer van ‘de Commons’ en roepen de overheid tot de orde als het ons te gortig wordt. Als er teveel afval op straat ligt, of de boom voor ons huis gekapt wordt.
Er zijn veel grote denkers en kleine doeners die een ander beheer van ‘de Commons’ voorstellen, ontwerpen en uitproberen. Zij willen van het beheer van ‘de Commons’ weer iets gemeenschappelijks maken en zijn dat in de praktijk aan het uitproberen.
Hier vind je een boek ’the wealth of the commons’, waarin 73 essays staan over het succesvol beheren van diverse commons.
The Commoners-beweging
Er is een hele beweging van ‘commoners’ ’that share deep commitments to managing and preserving shared resources in fair, inclusive, sustainable, and accountable ways’.
Lees hier meer over: The commons as a template for transformation
Nobelprijs ‘voor succesvol beheer van de Commons’
In 2009 won professor Elinor Ostrom, een politiek-wetenschapper aan de Indiana Universiteit, de Nobelprijs voor haar onderzoek naar ontwerp principes voor het succesvol beheer van ‘de Commons’.
Lees hier meer over: Governing the Commons, Elinor Ostrom.