Wicked Problems
Participatieve systeemverandering: een van de meest krachtige manieren om met zogenaamde ‘wicked-problems’ om te gaan. Wicked-problems zijn problemen “that are difficult or impossible to solve because of incomplete, contradictory, and changing requirements that are often difficult to recognize. Moreover, because of complex interdependencies, the effort to solve one aspect of a wicked problem may reveal or create other problems”. Denk aan: klimaatverandering, de biodiversiteit-problematiek en de groeiende kloof tussen arm en rijk.

Participatieve systeemverandering: methodes
Het domein van de organisatieleer is al decennia lang bezig met de ontwikkeling van aanpakken om met ‘wicked problems’ om te gaan. Een studie door Verweij en Ney in 2014, deed een poging om deze aanpakken te evalueren, daarbij gebruik makend van de culturele theorie van antropoloog Mary Douglas. De Future Search aanpak van Marvin Weisbord en Sandra Janoff, komt daarbij als een van de meest succesvolle methodieken uit de bus.

Kennismaking
Zelf leerde ik de methodiek kennen in 2012, nadat een Groningse onderzoeker me op dit type interventies wees. Na het boek ‘Future Search: Getting the Whole system in the room, for vision, commitment and action’ gelezen te hebben, ging ik naarstig op zoek naar een mogelijkheid om me verder in de methodiek te verdiepen. Intuïtief voelde ik aan dat dit weleens een van de meest krachtige manieren zou kunnen zijn om complexe problemen die tussen diverse stakeholders spelen, in beweging te krijgen richting oplossingen.

Wetenschappelijke evaluatie: Future Search meest krachtig
Verweij en Ney vergelijken de Future Search met Action Science, Applied Drama, de Bohm Dialogue, Citizens Juries, Consensus Building Approach, Consensus Conferences, Deliberative Polling, Design Thinking, Future Scenario Planning, Integrated Sustainability Assessment, de Learning Organization, national Issue Forums, Open Space Technology, Participatory Action research, Participatory Budgeting, Planning Cells, Soft Systems Methodology, Wisdom Circles en 21st Century Town Meetings. Ze komen tot de conclusie dat de beste aanpakken vier manieren van het komen tot beslissingen op een slimme manier met elkaar combineren. Het gaat dan om een individualistische component, een egalitaire component, een hiërarchische en fatalistische component.

De aspecten waar Ney en Verweij naar kijken die deze componenten in zich kunnen dragen zijn:

-wie moet bijdragen?  -wanneer, waar en met wie bijdragen? -hoe wordt de besluitvormingsruimte gestructureerd? -hoe worden mensen gemotiveerd deel te nemen? -hoe worden taken verdeeld? -welke technologie wordt gebruikt? -hoe wordt er met tijd omgegaan? -welke informatie wordt gebruikt? -wat is de attitude t.a.v. economische, milieu- en technologische risico’s, -hoe wordt de agenda bepaald? -hoe worden beslissingen genomen? -wie is geaffecteerd door beslissingen? -wat voor gedrag wordt verwacht? -hoe worden argumenten geframed? -hoe wordt er samengewerkt? -hoe wordt er van fouten geleerd? -wat is de kijk op onzekerheid?

Als laatste is een succescriterium volgens Ney en Verweij dat een aanpak er voor zorgt dat deelnemers aan een aanpak zich af en toe ook als een ‘kluizenaar’ kunnen gedragen. Dat wil zeggen: deelnemers moeten hun huidige inclinaties, bezorgdheid en sociale relaties af en toe kunnen loslaten in hun doen en denken.

generic design future search
Een Future Search duurt 2,5 dag volgens een strikt design

Egalitair, individualistisch, hiërarchisch, fatalistisch én ‘hermit-component’
De Future Search aanpak incorporeert volgens Ney en Verweij als enige al deze aspecten. Een Future Search is egalitair omdat deze aanpak er actief voor zorgt dat bestaande status of ranking tussen mensen genivelleerd wordt. Een strikte democratische structuur zorgt ervoor dat tijdens de bijeenkomst de deliberaties gelijkwaardig verlopen en ook dat de implementaties van actieplannen democratisch verlopen. Er is ook een hiërarchisch element: het proces is verdeeld in drie fases. Voor, tijdens en na de Future Search. Het voorproces wordt vormgegeven door de sponsor, facilitatoren en een stuurgroep die ervoor moeten zorgen dat de juiste mensen aanwezig zijn. Na de Future Search worden periodieke reviews gehouden.

De hele Future Search verloopt verder volgens een strikt plan. Eerst wordt gekeken naar het verleden, dan naar het heden: externe trends, dan het heden: verantwoordelijkheid nemen voor het heden, dan ideale toekomstscenario’s, identificatie van gemeenschappelijke grond en actieplannen maken.

De individuele component zit in de korte tijdsduur: de creativiteit en de directheid die wordt gestimuleerd als het gaat om toekomstbeelden en de individuele verantwoordelijkheid die deelnemers nemen voor de actieplannen.

Een zeker fatalisme is ook te ontdekken in de Future Search: het ontwerp is zo dat deelnemers zich gedurende een bepaalde tijd onzeker, angstig en verward voelen. Dit is van belang om uiteindelijk tot consensus te komen.

De kluizenaar component, oftewel, het kunnen loslaten van wie je nu bent, inclusief je zorgen en veronderstellingen, komt terug in de manier waarop aan toekomstscenario’s wordt gewerkt.

Het boek geeft uitleg
In het boek Future Search: Getting the Whole system in a Room for  vision, commitment and action, wordt uitgelegd waar de ontwerp-principes van een Future Search vandaan komen, wordt toegelicht wat er nodig is voor een goede planning en wordt de Future Search zelf in detail toegelicht met alle verschillende taken die deelnemers achtereenvolgens doorlopen. Ook is er ruime aandacht voor de kunst van het faciliteren van een Future Search en wat hier voor nodig is. In de appendix van het boek bevindt zich een voorbeeld van een werkboek en een voorbeeld van een uitnodiging.

Het is een van de beste boeken over participatieve systeemverandering en verandering in het algemeen, die ik tot nu toe gelezen heb.

Ik schreef ook al een aantal blogs over dit onderwerp:

Een Future Search van dag tot dag
Toekomstgericht problemen oplossen met een Future Search
Waarom werken Grootschalige participatie trajecten