onbedoelde vijandenHet archetype ‘onbedoelde vijanden’

De dynamiek van onbedoeld vijandschap wil niemand zich graag op z’n hals halen. Toch ontstaat deze dynamiek al heel snel in elke, intensieve relatie. Of dit nu een zakelijke relatie is of een liefdesrelatie

Bij berichten over vechtscheidingen en zakelijke rechtszaken kan je er gif op in nemen dat dit archetype aan de hand is.

Het startpunt van een ‘onbedoelde vijanden’ dynamiek is een relatie tussen twee mensen, of een samenwerkingsverband tussen een of meerdere organisaties binnen de context van een gedeeld doel.

Bijvoorbeeld het doel van een liefdesrelatie: samen plezier beleven, het leven vieren, elkaar vieren in alle intimiteit, maar ook elkaar helpen bij de groei als mens (vanuit vrijheid) en bijstaan bij alle uitdagingen die het leven brengt.

Binnen zo’n samenwerking nemen de partners acties gericht op dit grotere doel. Acties die ook positief uitpakken voor de andere partner. Wat resulteert is een positieve, zichzelf versterkende dynamiek. Als alle betrokken organisaties (of partners) blijven samenwerken met dit grotere doel in het achterhoofd en op zo’n manier dat acties gericht op het eigen succes de ander niet schaden, dan zal de positieve samenwerkingsdynamiek zichzelf steeds verder versterken. Iedereen wordt hier gezamenlijk én individueel beter van.

De verleiding is groot

De praktijk leert dat betrokken organisaties (of levenspartners) op een gegeven moment in de verleiding komen – op een bewust of onbewust niveau – om unilaterale acties te nemen die weliswaar de eigen organisatie (of jezelf) verder helpen, maar de partner schaden. Als dit gebeurt is het ‘spreekwoordelijke’ hek van de dam. Hoe onschuldig het ook lijkt; dit soort unilaterale acties kunnen – met de nadruk op kunnen, het hoeft niet – de positieve, zichzelf versterkende dynamiek doen kantelen naar een negatieve spiraal, waardoor alle betrokken partners (ik en mijn partner in dit geval) slechter af zijn. Alleen als een unilaterale actie in goed overleg gaat en negatieve consequenties door de partner begrepen en vergeven worden, kan worden voorkomen dat de dynamiek kantelt. Maar dat vraagt er dus om dat de partner zich niet negatief laat beïnvloeden – ook niet op het onbewuste niveau. Alleen in een veerkrachtige, vergevingsgezinde relatie werkt dit mechanisme goed.

De weg terug is zwaar

Als de dynamiek wel is gekanteld is er ook nog een weg terug, maar dit is heel erg lastig, omdat de dynamiek zelf de beide partners individueel verzwakt. Ze hebben daardoor steeds minder kracht om de dynamiek terug te laten kantelen.

In het meest optimale geval zien betrokkenen dat de kanteling onbedoeld is en staan ze open voor een goed en helend gesprek. De crux van dit gesprek: ‘zand erover: we beginnen opnieuw, vanuit het hogere doel dat ons samen bindt, elkaar belovend om er alles aan te doen om geen unilaterale acties te ondernemen die de ander schaden’ en te investeren in de zichzelf versterkende samenwerking. De Canadese relatietherapeut Sue Johnson, beschrijft in haar boek ‘Hou me vast’, dat er meerdere soorten gesprekken nodig zijn om op de weg terug te komen, als het gaat om een liefdesrelatie.

Systeemdenken

De generieke weergave van deze dynamiek ziet er zo uit. Niet schrikken, ik zal het stap voor stap nog eens toelichten:

Legenda: ‘S’-staat voor ‘same’, oftewel, als de ene variabele stijgt, stijgt de daaraan gerelateerde variabele ook. ‘O’-staat voor ‘opposite’, oftewel, als de ene variabele stijgt, daalt de daaraan gerelateerde variabele. De ‘spiraal’ is een symbool voor een ‘zichzelf versterkende relatie tussen variabelen (hierin komen alleen ‘S’ relaties voor). De ‘weegschaal’ staat symbool voor een stabiliteit brengende relatie tussen variabelen (hierin komen een S en O-relatie voor).

De buitenste relatie (zwarte lijnen) is het zichzelf versterkende samenwerkingseffect. Succes van A, leidt tot activiteit van A die ook positief uitpakt voor B, wat leidt tot B’s succes, wat leidt tot activiteit van B die ook positief uitpakt voor A, enzoverder.

Binnen het plaatje van ‘onbedoeld vijandschap’ zie je echter ook nog twee kleine feedback patronen: dit zijn de activiteiten die A onderneemt voor het succes van A en die B onderneemt voor het succes van B. Ook dit zijn zichzelf versterkende feedback patronen. Hoe meer actie gericht op eigen succes, hoe groter het eigen succes, wat vaak zal doen besluiten om nog meer actie te starten, gericht op eigen succes.

En dit is de crux van deze ‘onbedoelde vijanden’ dynamiek – de rode lijnen: een stabiliteit brengend proces. Als acties van A gericht op A en succes brengend voor A, tegelijkertijd een (onbedoeld) negatief effect hebben op B’s succes, kan het zo zijn dat de buitenste, zichzelf versterkende feedbackloop van positief kantelt naar negatief. Hetzelfde geldt uiteraard voor acties van B gericht op B, die (onbedoeld) negatief uitpakken voor A.

Het patroon

De belangrijkste patronen in deze dynamiek zijn de voordelen van een partnerschap, die allereerst toenemen, maar daarna steeds verder afnemen, vaak met nog enkele positieve oprispingen. En het aantal ‘ongelukjes/onhandige acties van de ene partner ten opzichte van de andere partner’ neemt over de tijd toe.

Wat voor interventies zijn mogelijk?

Onderstaande interventies zijn geschreven in de taal van een zakelijke context, maar zijn ook te vertalen naar andere settings.

  1. Erken allereerst de ‘ongelukjes’ en het feit dat schade werd gedaan; creëer ook mechanismen voor tijdige feedback. Begin het proces door te vragen hoe jouw acties misschien problemen hebben veroorzaakt voor je partner.
  2. Ontwikkel mechanismen om ‘ongelukjes’ te voorkomen. Leer meer over je partner zodat je onbedoelde consequenties kan voorkomen en geef je partner ruimte om input te geven, voordat je significante veranderingen voorstelt.
  3. Identificeer mentale modellen die misschien kunnen bijdragen aan een vijandige relatie. Begin bij het veronderstellen dat schadelijke acties ondernomen werden om een probleem in prestaties te corrigeren.
  4. Herbevestig de intentie en het voordeel van het partnerschap; versterk wederzijds begrip van elkaar’s behoeften en van de criteria waarmee elke partner succes definieert. Stel gedeelde doelen vast. Helpen de acties die door de ene partner worden genomen de ander ook echt? Zijn andere acties nodig? Welk gedrag moet stoppen?

Blogs over dit archetype

Onbedoeld vijandschap in relaties – een systeembril biedt uitkomsten 

Andere leestips

Boek van Sue Johnson – Houd me vast