Levende systemen functioneren volgens een natuurlijke hiërarchie, oftewel: als een logische set van systemen binnen systemen, waarbij de complexiteit steeds verder toeneemt.
Om dit te begrijpen denk dan aan hoe je zelf in elkaar zit. Het systeem dat je zelf bent (jij als organisme) bestaat uit net iets minder complexe subsystemen zoals je hart, je longen en je brein. Je hart bestaat o.a. uit aderen, die weer bestaan uit cellen, enzovoort. Als mens ben jij ook onderdeel van grotere systemen. Van een familie, een groep, van de menselijke populatie, van ecosystemen en van het systeem aarde. En zo verder.
Wat belangrijk is om te weten over de hiërarchie tussen systemen en subsystemen is dat een subsysteem omhoog kijkt voor ‘higher purpose’, in het Nederlands ‘hoogste doelstelling’ en naar beneden voor ‘functie’. Ons hart vervult voor ons een functie, binnen de hoogste doelstelling dat ‘wij’ op een prettige wijze kunnen overleven, ons kunnen ontwikkelen en groeien.
Donella Meadows schrijft zo over systeemhiërarchie:
Hierarchical systems evolve from the bottom up. The purpose of the upper layers of the hierarchy is to serve the purposes of the lower layers. A hierarchical system must balance the welfare, freedoms, and responsibilities of subsystems and total system — there must be enough central control to achieve coordination toward the large-system goal, and enough autonomy to keep all subsystems flourishing, functioning, and self-organizing.
Er is momenteel veel maatschappelijke kritiek op hiërarchie, maar zoals je kan zien is hiërarchie een inherent onderdeel van systemen. Wat deze definitie van hiërarchie ons echter leert, is dat hiërarchie zich van beneden naar boven ontwikkeld. Daarmee is de hiërarchie van natuurlijke systemen anders van aard dan de op macht-gebaseerde, dominerende hiërarchie in organisatiestructuren. Een hiërarchie die onvoldoende rekening houdt met het welzijn, de vrijheden en verantwoordelijkheden van subsystemen en van het gehele systeem.
Als je meer interesse hebt in het concept ‘hiërarchie’ in natuurlijke systemen, versus in menselijke organisaties, lees dan eens deze blogpost van John Gerber, docent ‘systeemdenken voor landbouw en duurzaamheid’ aan de universiteit van Massachusetts.
In de ecosysteemtheorie is de hiërarchie-theorie een belangrijke benaderingswijze van complexe systemen. Lees hier meer over.
Dit filmpje van ‘complexity learning’ vertelt meer over systeemhiërarchie.