In de Groene Amsterdammer van 11 december stond het artikel ‘Een democratische blooper’ – verbreding A9 gaat ondanks minder autoverkeer toch door.
Dat is gek. Dacht ik toen ik het las. Zou dit echt een blooper zijn, of is dit te verklaren vanuit de onderliggende systeemdynamiek. Meestal zijn artikelen van de Groene Amsterdammer vrij uitgebreid, en ook in dit geval ik had redelijk veel data om eens te gaan tekenen. Dit is wat ik er voor chocola van kon maken:
Lees je met me mee?
Het startpunt van dit verhaal is de buitenste stabiliteit brengende loop. Als er meer filedruk is (werkelijk) ontstaat de perceptie dat het noodzakelijk is om de filedruk te verminderen en zo ontstaat ook politiek animo voor verbreding van de A9. Dit leidt pas na een vertraging – besluitvorming en realisatie van verbreding duren beide lang – tot daadwerkelijke vermindering van de filedruk.
De onderste loop is in dit voorbeeld de sterkste: het betreft een zichzelf versterkende loop, waarbij er een relatie blijkt te zitten tussen het politiek animo voor verbreding en de tijd die besteed wordt aan besluitvorming omtrent verbreding.
Dan komen we weer terug bij de bovenste loop. In de tijd blijkt dat de MKBA steeds minder goed uitpakt. Of eigenlijk, zacht gezegd, gewoon negatief uitpakt. De reden: lifestyle veranderingen. De filedruk is afgenomen doordat er minder auto’s op de weg zijn. Dat wil zeggen dat het verschil tussen de gewenste ‘stock’ (het aantal auto’s op de weg wat niet leidt tot files) en de echte hoeveelheid auto’s op de weg (het doel; denk aan hoe een thermostaat werkt) sterk is afgenomen. Zo zeer, dat je zou verwachten dat de perceptie van de noodzaak van vermindering van filedruk zou afnemen.
Echter: in dit voorbeeld gelden een aantal hele sterke mentale modellen. Er wordt in het artikel gesproken van politici die ervan uitgaan dat de getallen later zullen veranderen: ‘jongeren nemen nu geen auto, maar later alsnog’. En bang zijn dat als ze zouden toegeven aan deze ‘stabiliteit brengende wijsheid’, hun ‘kop zou rollen’. Dit laatste denkbeeld houdt de onderste feedback loop in stand.
Zo kan deze democratische blooper dus gebeuren. Fascinerend toch?
De moraal van het verhaal: een stabiliteit brengende feedback loop kan zijn werk niet doen als er hardnekkige mentale modellen een rol spelen bij actoren in het systeem die perse een bepaalde richting op willen. Het is op zo’n moment belangrijk om de betrokkenen hiermee te confronteren. Uit het artikel blijkt dat betrokkenen snappen dat dit niet goed loopt en dat het in de toekomst anders moet. Dat geeft de burger moed!
Uit de Groene Amsterdammer:
“Ook binnen het departement is men zich ervan bewust dat megalomane projecten waarvoor jaren vooraf berekeningen worden gemaakt en die als totaalpakket op basis van een blauwdruk worden uitgevoerd, niet meer van deze tijd zijn. De verstedelijking zet door, bereikbaarheid-opgaven worden complexer, hangen steeds meer samen met andere ruimtelijke opgaven en raken meerdere partijen. Tegelijkertijd, wordt de samenleving dynamischer: ontwikkelingen gaan sneller en ze hebben soms ongewisse gevolgen, laat een woordvoerder van de minister desgevraagd weten. Het vraagt om een nieuwe manier van denken en van beleid maken, een cultuuromslag die niet zo makkelijk te bewerkstelligen is, maar waar gestaag aan wordt gewerkt. Te Brömmelstroet geeft in opdracht van het ministerie cursussen aan de medewerkers op het departement over hoe om te gaan met de onzekerheden van deze tijd. Nieuwe manieren van plannen, gefaseerd, in deeltrajecten, met verschillende scenario’s in het achterhoofd en de mogelijkheid te anticiperen op veranderingen.”