A Systems Learning Platform

Als ik terugdenk aan mijn studententijd dan is er een ding dat mij vooral achteraf opviel. Een groot aantal van de mensen dat het meest actief was in het verenigingsleven en het meeste lol had, bleek ook de grootste bollebozen. Ze haalden hun studie cum laude of hadden bepaalde lastige vakken met een 10 afgesloten. Waren dit genieën en verklaart dit waarom ze meer dan anderen konden feesten en plezier hebben? Of speelde er iets anders? Ik vermoed het laatste. Deze mensen – stuk voor stuk vrolijke, vriendelijke, joviale gevallen – waren in staat het studiespel relatief te spelen en haalden daarom hogere resultaten dan de gemiddelde serieuze bolleboos, zoals ikzelf.

Hoe kan dit? En wat heeft dit met onze omgang met klimaatverandering te maken? 

Loslaten en afstemmen

Het is lastig te geloven, maar toch denk ik dat het zo is. Als ik mijn angsten loslaat dat ik een bepaald resultaat niet ga halen, ben ik effectiever dan als ik een specifiek cijfer nastreef, wat de meeste studenten doen. Absolutisme werkt averechts. En dat is belangrijk om te beseffen. Vooral voor diegenen die hun klimaatscepsis inmiddels hebben losgelaten en de grootsheid van de uitdaging op dat vlak tot zich laten doordringen. Klimaatverandering is zo groots en absoluut; het zal lastig blijken ons niet te laten verleiden tot absolutistisch, totalitair gedrag.

Een verklaring uit de systeemtheorie

Hoe kan systeemtheorie dit verklaren? Eigenlijk heel simpel. Relativering gaat over relaties. En systeemtheorie gaat over relaties. De systeemtheorie stelt dat alles zich verhoudt tot al het andere. Als jij een onderdeel bent van de systemen om je heen, betekent dit dat je invloed hebt op die systemen. Maar het betekent ook dat er allerlei andere aspecten (elementen in beweging) invloed hebben op jou. Als je dat beseft kan je als het ware uitstijgen boven die systemen, dan kan je jezelf zien in het grotere geheel.

Een absoluut spel maakt je kleiner

Als je met een absoluut spel bezig bent waarbij winnen of verliezen er serieus toe doet – verlies in een sollicitatieprocedure betekent bijvoorbeeld dat je jezelf wijs maakt dat je het niet waard bent, of dat je niet goed genoeg bent – dan zal je bij verlies ook echt minder waard zijn geworden en jezelf minder goed voelen. Jouw ‘systeem’ verandert in dit absolute spel op het diepste niveau: jouw overtuigingen over jezelf heb je aangepast. Met deze veranderde overtuigingen over jezelf ga je vervolgens opnieuw solliciteren. Je vertelt jezelf het verhaal: als ik deze baan krijg, dan ga ik mezelf weer voor vol zien. Maar anders moet ik echt aan mezelf gaan werken. Je raadt al wat er gebeurt in deze sollicitatie. Jouw ‘systeem’ was al verzwakt geraakt door de nieuwe overtuigingen die je over jezelf had en vanuit deze ‘verzwakte’ positie trigger je andere reacties in de sollicitatiecommissie dan je zou triggeren met een geheel andere mind-set.

Relatief solliciteren, yeah right!?

Een relatief sollicitatiespel verloopt als volgt: je gaat op gesprek en doet je best met de gedachte – het zou toch mooi zijn als ik in dit grotere geheel mezelf kan zijn en deze organisatie kan versterken. Echter, als dit grotere geheel iets anders nodig blijkt te hebben dan ik, dan is dat ook oké. Dat lijkt me simpelweg fijn om te weten. Krijg je de baan niet dan concludeer je: kennelijk was er iets anders nodig. Krijg je de baan wel dan concludeer je: kennelijk heb ik in dit grotere geheel een plek. Leuk; ik ga m’n best doen!

Een absoluut klimaatspel

Laten we dit denken nu eens doortrekken naar de werkelijkheid waarin we leven en dan specifiek het fenomeen klimaatverandering. Met de wijsheid die je hierover in pacht hebt kijk je naar je vrienden en je ouders en ziet mensen die met hun levensstijl en keuzes de wereld stapje voor stapje verder uit balans brengen. Je besluit zelf een aantal radicale keuzes te maken: geen vlees meer, niet vliegen in Europa, alleen nog vliegen als het echt nodig is, de auto gaat de deur uit en je koopt jouw voedsel alleen nog maar biologisch-organisch in. Toch voel je je nog tekort schieten. Doe je zelf wel genoeg? En moet je niet ook proberen je vrienden en familie te informeren en beïnvloeden? En kan je in je werk niet meer doen?

Je hebt van het klimaatprobleem een absoluut spel gemaakt, waarin een aantal levenskeuzes beter zijn dan andere keuzes en waarin je jezelf continu tekort vindt schieten. Als je toch een hap vlees neemt of het vliegtuig pakt, voelt het alsof je de wedstrijd hebt verloren. En dan kan je maar beter helemaal je verlies pakken.

De consequenties van het absolute spel

Hoe serieuzer klimaatverandering wordt, hoe meer we de neiging zullen hebben dat wat nodig is te zien als een absoluut spel. De consequentie is dat we steeds verder verwijderd raken van de fundamentele oplossing voor klimaatverandering, namelijk: dat we leren zien dat wij als mensen integraal onderdeel zijn van ‘het systeem aarde’, dat wij niet boven de natuur staan, maar gewoon mee kunnen werken met al het andere om een ‘gezond’ systeem aarde te creëren; een systeem dat zich in een dynamische balans bevindt.

Het absolute spel is als het ware onze ‘quick-fix’ in het klimaatprobleem, waarbij het relatieve spel ‘de fundamentele oplossing’ zou zijn.

In de volgende tekening laat ik dit zien. absolute klimaatspelEen typisch voorbeeld van het ‘verschuiven van de lasten’, een bekend systeemarchetype. Hoe meer we het absolute spel inzetten, hoe meer we bijvoorbeeld het gevoel krijgen ‘we zijn al lang uitgespeeld’, ‘dit is niet meer te winnen’, ‘als het zo moet doe ik niet mee’. Ons gevoel van verlamming neemt toe. En daarmee raakt de fundamentele oplossing steeds meer uit het zicht. Ons vermogen om ons te relateren aan de systemen om ons heen, en te snappen, doorleven en er naar te handelen, dat we onderdeel zijn van een groter systeem. Deze neveneffecten van de ‘quick-fix’ werken namelijk als een zichzelf versterkend patroon.

Tijd dus om wakker te worden en te onderzoeken wat het verschil is tussen het relatieve en het absolute spel.

Op mijn zoektocht kwam ik er achter dat het ook in het relatieve spel mogelijk is om fanatiek te zijn – om echt iets te willen. Het verschil tussen fanatieke spelers die het absolute spel spelen en fanatieke spelers in het relatieve spel, is dat het spel in het laatste geval iets gezelliger eindigt, voor alle partijen.

Speel je mee het komend jaar? Laten we op zoek gaan naar wat nodig is om vaker en makkelijker het relatieve spel te spelen, om daarmee op een meer fundamentele wijze bij te dragen aan de verduurzaming van onze samenleving.

Voor Green Bridges staat 2016 in het teken van systemisch leren door spel. Voor zolang als dit leuk is :-)

Leestips:

Deze blog is mede geïnspireerd door het boek ‘Het leven een spel’ van Erik van Praag en Jan Paul van Soest en door Theorie-U van Otto Scharmer en Kaufer.

Voor mensen die Theorie-U kennen: het absolute spel is te vergelijken met het proces van ‘absencing’ zoals in Theorie-U wordt beschreven, en het relatieve spel met het proces van ‘presencing’.

4 gedachten over “Klimaatverandering is ‘serious’ – toch werkt absolutisme averechts. Waarom?”

  1. Dag Martine,

    verhelderend om te zien hoe absolutisme averechts werkt en verfrissend je oproep om “”serious”(!) vraagstukken speels te benaderen. Het doet me meteen denken aan het soefiverhaal over de blinde mannetjes die voor het eerst een olifant tegenkomen en elkaar vertellen wat voor een raar beest ze hebben ontdekt (ze beschrijven de slurf, poten, oren, staart). In plaats van met elkaar te betwisten om hun eigen gelijk te krijgen kunnen ze ook gezamenlijk verder uitzoeken hoe het nieuwe beest als geheel eruitziet!

  2. Dank voor jouw reactie Robert; erg waardevol om te horen dat deze blog herkenbaar is. Mooi om te horen dat het je lukt het ‘relatieve spel’ te spelen en daarmee effectiever bent!

  3. Beste Martine,

    Dit blogartikel raakt mij in het hart. Het geeft precies mijn interne dynamiek weer van de afgelopen paar jaar. Ik zat zelf in de absolute stand, omdat ik wel wilde bijdragen met name workwise maar ik wist niet hoe. Dus dat verlangen drukte ik maar weg, waardoor ik uiteindelijk klem liep. En en passant vond ik dat ik prive veel te weinig deed.

    Sinds een halfjaar ben ik proactief bezig mijn verlangen te uiten om een rol van betekenis te spelen in het duurzaamheidspel. En omdat ik dat als een proces c.q. een spel zie, waarin het oke is als zaken soms niet gaan zo als ik zou willen, blijkt er veel meer mogelijk te zijn en op mijn pad te komen. Dus door er relatief naar te kijken, blijkt mijn impact opeens veel groter te kunnen zijn.

    Bedankt dat je mijn eigen ervaring weet te staven vanuit de systeemtheorie.

    Tot binnenkort!
    Robert

    1. En nog een aanvulling op mijn eigen reactie: ik zie ook parallellen met de Mutual Gains Approach. Een absolute insteek komt overeen met een standpunt, terwijl een relatieve insteek veel meer uitgaat van belangen. Kern van de MGA is dat standpunten ver uit elkaar kunnen liggen, terwijl de kunst is om te onderzoeken hoe de belangen met elkaar in lijn gebracht kunnen worden.

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *