‘Waarom gaan jullie niet lekker naar Thailand? Of naar Zuid-Amerika? De temperaturen zijn er aangenaam als je wil fietsen en het eten is altijd lekker.’ De vrienden van reispartner Marijn stellen hem op de proef. Af en toe lijkt hij verleidt, waarna hij zichzelf weer vermant. Hij weet hoe ik erover denk.
Als de wereld 3,5 maand aan je voeten ligt voelt het gek jezelf te beperken. Het lijkt kunstmatig om voorwaarden te stellen als: ‘we reizen alleen maar over land en doen het leeuwendeel met de fiets’.
‘Zou je niet een paar keer vliegen onderweg, om afstanden te overbruggen?’ Vraagt een andere vriend. ‘Of doen jullie een stuk met de 504?’ Een auto die Marijn lang geleden kocht voor dit soort reizen en die stof staat te happen in Amsterdam Zuidoost.
Ons antwoord blijft nee. En ik voel aan alles dat de reis moet zijn zoals we deze nu voor ogen hebben. Met voldoende beperkingen en een goede dosis afzien. Alsof ik bang ben dat als de reiscontext niet uitdagend genoeg is, de reis me te weinig zal leren: bang dat het te gemakkelijk zal zijn.
Volgens Seneca is reizen een vlucht: je rent weg voor de werkelijkheid.
Anticiperend op nieuwe, te verwachten vragen, dwing ik mezelf om stil te staan bij deze logica. Ik twijfel ineens – waar slaat mijn wens tot ‘afzien’ op? – en volgens mij is het Seneca die deze twijfel veroorzaakt. Uit een tekst die ik in de 4e of 5e moest vertalen herinner ik mij dat Seneca stelt dat reizen geen uitdaging is maar een vlucht. Dat zou verklaren waarom ik zo moeilijk doe over reizen – omdat ik vind dat ik de werkelijkheid ontvlucht – en als ik dan toch ga vind dat ik moet afzien. Alleen dan zal het reizen geen vlucht zijn, maar een potentiële levensles.
Maar steunt Seneca deze redenatie? Was hij ook voorstander van ‘pittige reizen’? Uit nader onderzoek blijkt dat Seneca reizen überhaupt geen goed idee vond. In een briefwisseling legt hij aan goede vriend Lucilius uit dat reizen nooit een oplossing zou zijn voor diens problemen. Hij zou immers altijd zichzelf en zijn problemen meenemen onderweg. Waar je ook bent; je moet het met jezelf doen en je eigen problemen oplossen. Conclusie: blijf dus maar thuis – als je niet het gevoel wil hebben je problemen uit de weg te gaan.
Seneca’s opgeheven vingertje spreekt me aan – ik wil liever verder groeien dan mijn problemen de boel laten – alleen trek ik bij nader inzien andere conclusies dan de grijsbaard. Waar Seneca redeneert dat je beter thuis kan blijven om je in alle rust op je problemen te concentreren – of ontwikkelpunten, zoals dat in Nederlandse functioneringsgesprekken zou heten, concludeer ik dat op reis gaan wel degelijk een waarde kan hebben. Mits de reis die ‘ik’ – die je hoe dan ook met je meeneemt – door de omstandigheden op bijzondere manieren met zichzelf confronteert.
Hoe uitdagender de reis, hoe meer verschillende gedragingen ik zal ervaren om aan te werken en daar heb ik ongelooflijk veel zin in!
Dat zou een betere verklaring zijn waarom ik oprecht uitzie naar een goede portie ‘afzien’. Ik weet namelijk dat als het maar zwaar genoeg wordt, het slachtoffer in mij zich manifesteert. En als ik mezelf maar genoeg uitdaag – bijvoorbeeld door in een paar weken enigszins Russisch te willen spreken – een ontmoedigende onzekerheid de kop op zal steken (omdat ik al die woordjes vast niet kan onthouden).
Deze schaduwkanten van mezelf zullen op hun beurt een ander deel van mij laten schitteren: mijn creatieve geest die de boel kan opvrolijken en in perspectief kan brengen als de gekte toeslaat, de mediator die mensen en ideeën bij elkaar wil brengen tijdens vreemde ontmoetingen, de bevrijdende pragmaticus van binnen die me helpt verdrukkende dogma’s te relativeren en die overduidelijke innerlijke saboteur die aangeeft wanneer een morele grens wordt overschreden.
Al deze archetypes en hun lichte en schaduwkanten draag ik met mij mee, of ik het wil of niet. Als het erop aan komt zullen ze op de rem trappen of juist de pedalen wat harder indrukken. Hoe uitdagender de reis, hoe meer verschillende gedragingen ik zal ervaren om aan te werken en daar heb ik ongelooflijk veel zin in! Geen speld tussen te krijgen, toch? Seneca?