A Systems Learning Platform

Pitch Martine Verweij tijdens Commit2Data Cross-over sessie ECP Congres 16 november 

Er is een vraag die mij bezig houdt, zelfs wakker. Een vraag die gaat over de verduurzaming van onze leefomgeving en de rol die digitalisering hierin speelt.

Als we werken aan een duurzame leefomgeving, komt die er dan ondanks, of dankzij de mens? Laat me jullie meenemen in mijn gedachten; dromen en nachtmerries, door eerst een stukje uit te zoomen.

Kort door de bocht, is mijn gevoel dat we evolutionair gezien op een kruispunt staan. Een kruispunt omdat we een keuze te maken hebben. Een keuze in de manier waarop we data inzetten als bron van wijsheid, opdat wij kunnen overleven. We zullen immers alleen overleven als ons handelen gaat bijdragen aan herstel en behoud van de ecosfeer waar we van afhankelijk zijn.

Hoe zijn we op dit kruispunt terecht gekomen? En wat staat er op het spel?

Insecten

De weg die we hebben afgelegd, maakt dat de ecosystemen waar we van afhankelijk zijn het massaal laten afweten. Een Duitse studie rapporteerde recent dat het aantal insecten sinds 1989 met 78% achteruit is gegaan. Geen best teken. En er zijn nog veel meer verschijnselen die het kruispunt illustreren. Van CO2-grafieken tot het aantal tropische stormen en het afsterven van koraalriffen.

Diepste oorzaak – een mechanistische bril

Wetenschappers in allerlei disciplines zijn het over de diepste oorzaak voor dit alles eens. Of je het nu aan medici, biologen of natuurkundigen vraagt. De belangrijkste reden die ons tot dit kruispunt heeft gebracht, heeft met onze blik op de werkelijkheid te maken. Een mechanistische bril die we ontwikkelden in het industriële tijdperk. 

De bril – die vanuit een verlangen om te snappen hoe het precies zit – steeds dieper inzoomt op de delen – heeft tot allerlei wetenschappelijke doorbraken geleid. Tot grote technische vooruitgang. Van stoomtrein tot smartphone. De wereld is daarmee een global village geworden. En de mens is zo gedomesticeerd* geraakt dat we compleet afhankelijk zijn geworden van internationale materiaal-, energie- en voedselstromen voor ons overleven. Met deze reductionistische, mechanistische blik op de werkelijkheid, die ons de afgelopen twee eeuwen zoveel succes bracht, zijn we steeds minder goed gaan zien wat de lange termijn gevolgen zijn van ons vaak goed bedoelde handelen. We zijn het grotere geheel waar we van afhankelijk zijn, uit het oog verloren.

Onbedoelde gevolgen van uitrol gasnet

Een voorbeeld van een oplossing die met deze bril op heel logisch leek –  is de reactie die we in Nederland hadden op het vinden van een enorme gasbel. We legden zo snel mogelijk een fijnmazig gasnet aan. Zo snel, dat het gas op zou zijn voordat er serieuze energiealternatieven zouden komen (lees: de grote belofte van kernenergie) waardoor gas niks meer waard zou zijn en onze op gasinkomsten gebaseerde sociale welvaart, er een stuk minder rooskleurig uit zou zien.

Het gevolg van dit ondergronds en goeddeels onzichtbare gasnet, dat tot in onze woningen loopt: een ontzorgde bevolking, die zich niet meer druk hoeft te maken over energie. Gas en elektriciteit zijn veilig weggestopt in de meterkast. We hebben een onzichtbare energievoorziening.

Onbedoeld gevolg: een sterk afgenomen bewustzijn van onze energieconsumptie. Een verlangen om energie te besparen is niet meer natuurlijk. Ander gevolg: een afnemend gevoel van eigenaarschap als het gaat om onze energie-infrastructuur en uitdaging. Groeiend consumentengedrag: energie gaat alleen maar over de centjes. Elk jaar overstappen is slim. Daar valt geld mee te verdienen.

Een digitaal kruispunt

Terug naar het kruispunt. Dat ziet er in de praktijk iets geavanceerder uit.

Eerder dit misschien. We staan op een kruispunt en we vragen onze online vrienden of we linksaf of rechtsaf moeten. Het aantal likes bepaalt onze keuze.

Flauw. Mijn punt is dat hopelijk niet.

Want of we nu linksaf slaan of rechtsaf op dit kruispunt: we zullen weer moeten leren zien hoe ons eigen handelen relateert aan het grotere geheel waar we onderdeel vanuit maken. We kunnen niet blijven denken in rechte lijnen van oorzaak en gevolg. We moeten weer zien hoe het aantal insecten relateert aan het aantal bevruchte gewassen en het aantal vogels, hoe het aantal vogels relateert aan de diversiteit in gewassen, hoe diversiteit in gewassen, relateert aan veerkracht van ons voedselsysteem en hoe dat relateert aan ons lange termijn overleven.

Kortom: we moeten ons systeembewustzijn herstellen.

We moeten het grote plaatje zien en daarbinnen de details. Om dit te kunnen, is het sluiten ven relevante feedbackloops, van informatiestromen, een van de meest krachtige interventies. Met herstelde feedbackloops kunnen we een verloren gegaan systeembewustzijn herstellen, en systemen weer in evenwicht te brengen. Data, als bron van informatie, die we tot ons nemen en die voor ons kennis wordt, kan uiteindelijk leiden tot wijsheid. Wijsheid gaat over het zien van relaties in wat we weten, opdat het grotere plaatje opdoemt.

Hoe dan: linksom, of rechtsom?

En dan komen we bij het echte kruispunt van deze tijd. Want hoe gaan we precies ons systeembewustzijn herstellen? Ik zie twee fundamenteel andere manieren voor me. Laat me u meenemen.

Linksom: omgeving met herstelde informatiestromen – helpt mens om wijzere beslissingen te nemen

Linksom: stap ik binnen in mijn nieuwe Tiny Home op Heijplaat en krijg ik toegang tot de buurtapp van de buurtregisseur. Een app waarin ik niet alleen contact kan maken met mijn buren, als ik dat wil (en mijn buren dat willen), maar ook live zie hoe er lokaal energie wordt opgewekt en hoeveel ik daarvan gebruik. En wat dan het handigste moment is om die energie te gebruiken. Ik zie ook hoe het gaat met de waterbufferingsdoelstelling in de buurt, nu de intensiteit van regenval toeneemt. Ik kan zien of er voldoende groene daken, en onbetegelde tuinen zijn om dat water op te vangen, en of ik een financiële tegemoetkoming kan krijgen als ik mijn achtertuin verder ontdoe van bestrating.

Ik zie ook hoeveel van het organisch afval dat in de buurt wordt geproduceerd, als grondstof wordt gebruikt voor lokale voedselproductie en welke lokale grondstoffen er nog gratis beschikbaar zijn, om eventueel te benutten bij de aanleg van mijn voedseltuin. Ook zie ik welk mobiliteit-aanbod er is. Welke buren mij een elektrische bakfiets uit kunnen lenen. Ik zie dat mijn buurvrouw een serre verhuurt, waar ik een workshop kan geven. Zij doet dan graag de catering. En ik lees dat er nog vraag is naar taalmaatjes – Nederlands-Portugees. Dat moet lukken. Ook kan ik mijn buren vragen wie het leuk vindt af en toe op mijn hond Driekus te passen. Zo speel ik een actieve rol op het platform, om data te verzamelen en aggregeren die voor mij  in mijn leefomgeving relevant zijn.

U krijgt een beeld. Ik zie een realiteit voor me waarin het gebiedsgebonden ontsluiten van informatiestromen op het vlak van energie, materialen, mobiliteit, voedsel, diensten, zorg, veiligheid en gezelligheid de normaalste zaak is. En dit gebeurt op zo’n manier dat ik me binnen weinig tijd onderdeel voel van mijn buurt, en indirect ook van de grotere, levende ecosystemen waar ik van afhankelijk ben en waar ik een bijdrage aan te leveren heb om ze gezond te houden.

Het gebeurt ook op zo’n manier dat alleen wij die in het gebied wonen, kunnen profiteren van een bepaald aggregatieniveau van data. En verifiëren of echt wijzere besluiten worden genomen, op basis van informatiestromen die worden hersteld. Het platform waarop we data uitwisselen wordt door ons beheerd. Wij zijn er eigenaar van. Daarop kunnen dienstverleners, volgens onze voorwaarden hun diensten aanbieden. Op zo’n manier dat dit ons als buurt helpt om de kwaliteit van leven te vergroten.

Rechtsom: mensen worden bron van data – omgeving wordt wijzer, wij dommer

Ik stap binnen in mijn appartement aan de Maasboulevard en als ik me settle moet ik een paar vragen beantwoorden op mijn huiscomputer:

  • Hoe erg vindt u het om af en toe minder comfort te hebben in huis, maar daarmee geld te besparen op zogenaamde piekmomenten in de buurt-energievraag?
  • Hoezeer wilt u gestimuleerd worden om een voor u gezonde levensstijl te hebben? Voldoende beweging, gezond eten, voldoende slaap.
  • Hoe belangrijk vindt u sociale interacties?

Mijn individuele voorkeuren en de economische realiteit daarvan [kan ik me de consequenties ervan veroorloven en valt er iets aan mij te verdienen?] bepalen de suggesties die ik voorgesteld krijg. Bijvoorbeeld van mijn koelkast. En vervolgens bepaald mijn gedrag en wat mijn slimme huis, de slimme winkel waar ik boodschappen doe en de slimme organisatie waar ik werk, daarover leert, wat vervolgsuggesties zijn. Sterk geïndividualiseerde suggesties, die me op zo’n slimme manier worden voorgesteld dat ik nauwelijks meer doorheb dat ik me volledig laat leiden door de cues die slimme omgevingen waarin ik me bevind, mij geven. Over wat te kopen, hoe te consumeren, hoe me te verplaatsen, en hoe te recreëren.

In feite stel ik mij als buurtbewoner dienend op als het gaat om data. We voeden tech die beslissingen gaat voorsorteren en voor ons nemen – wij hoeven het zelf steeds minder goed te begrijpen.

Zetten we de wissel om?

Mijn gevoel is dat we op een kruispunt staan. Misschien beter nog te symboliseren door een wissel. En dat dit een moment is om bewust die wissel om te zetten.

Kiezen we voor een vorm van digitalisering die bijdraagt aan een vergroting van ons systeembewustzijn en het besef hoe wij kunnen bijdragen aan de gezonde, levende ecosystemen waar we van afhankelijk zijn? Waarin de relatie tussen vraagstukken als energie, water, voedsel, materialen, gezondheid en ons sociaal welzijn, vanzelfsprekend wordt. Digitalisering als middel, door ons op een democratische, veilige en inclusieve wijze in te zetten.

Of vertrouwen we op een vorm van digitalisering die bijdraagt aan onze verdere ontzorging, een steeds minder goed hoeven weten, steeds minder goed besef hebben van hoe alles met alles samenhangt, omdat onze omgeving ons stuurt en we steeds minder in control hoeven zijn. Niet nadenken over de route; mijn telefoon weet het toch beter. Geen tijd besteden aan een lekker recept; om 18.00 wordt er iets bezorgd, wat mij precies de voedingsstoffen geeft die ik nodig heb.

U kunt mijn voorkeur vermoedelijk wel proeven. Niet alleen voelt de route waarin ik zelf wijzer  word en digitalisering en een gedataficeerde omgeving daarin als middel dienen, voor mij fijner; ik ben ervan overtuigd dat dit per saldo ook een efficiëntere route is. Mens zet digitale technologie in als middel, om te werken aan ’the bigger purpose’, welzijn voor al het leven op aarde. Voor het web van leven, waar wij integraal onderdeel van zijn.

En ik denk dat het nog niet te laat is. Sterker nog, ik denk dat er een groot verlangen is bij veel mensen om de verbinding weer te voelen, met buren, met de natuurlijke leefomgeving, met jezelf (wie ben ik nou eigenlijk echt, en niet: wie vindt Google of Facebook dat ik ben).

Wat is er voor nodig om de wissel om te zetten?

  1. Diep besef dat we kunnen kiezen. Dat het moment om te kiezen nu is.
  2. Besef van ’the bigger purpose’; we zijn onderdeel van een levende planeet, die ziek is, door onze tijdelijke bijziendheid. Het is tijd om ons systeembewustzijn weer te herstellen, en vanuit wijsheid te zorgen voor goede relaties met al het leven.
  3. Inzet van design-thinking – laten we onze invloed niet onderschatten. Het Democracy by Design programma van Alliander schudt ons wakker. Maar ook het project van Waag Society – Smart Citizen Kit, en het project van de UvA, Smart Citizen Data Lab, tonen hoe het anders kan.

Without reflection, we go blindly on our way, creating more unintended consequences, and failing to achieve anything useful. Margaret J. Wheatley

It’s not what you look at that matters, it’s what you see. Henry David Thoreau

We laten ons momenteel verleiden door een vorm van digitalisering en dataficering die een doel op zich is.. Hierin zijn wij ons gaan opstellen als (onbewuste) leverancier data. We staan toe dat er steeds meer voor ons gedacht wordt, door programmeurs en bedrijven die sturen op basis van economische parameters en niet op parameters die het welzijn van onze planeet dienen en het sociale systeem dat door onderdeel van is en de economie die daar weer onderdeel van is. Gaan we zo door dan zijn we in een Black Mirror-achtige realiteit belandt. En dat hoeft niet.

Laten we het kruispunt vieren waar we nu staan; en de weg inslaan die we willen. Ik geloof dat dit mogelijk is. En ik hoop vandaag met u te bespreken hoe.

Referentiemateriaal

  • Waarheid is dat wat de meeste aandacht trekt – De Groene Amsterdammer (9-11). In dit artikel: “De grote verliezer is het kritisch denkend individu – wat daarvoor in de plaats komt, vrezen Morozov, Foer en een groeiende groep academici, is een ideaal van comfort en frictieloosheid dat steeds breder wordt omarmd.”

Additionele reflectie vanuit systeemperspectief (niet gedeeld tijdens pitch)

Als het gaat om de inzet van big data en digitalisering, lijkt hetzelfde aan de hand als met economische doelstellingen in de huidige samenleving: een middel wordt verheven tot doel. Systeemtheorie leert ons: elk systeem heeft een overkoepelende ‘purpose‘. De aarde is een groot levend systeem met een ‘purpose’. Die purpose is het leven zelf. De menselijke samenleving is onderdeel van dit grotere systeem, en de economie is weer onderdeel van de menselijke samenleving.

We doen op dit moment alsof de economie het grotere systeem is, waaraan de samenleving en vervolgens de ecosfeer, dienstbaar moeten zijn. De wereld op z’n kop. En simpel gezegd, reageren ecosferen hier op zo’n manier op, dat uiteindelijk de juiste ordening weer ontstaat. Middels klimaatverandering, uitsterven van biodiversiteit. Dat zijn oplossingen om de juiste ordening weer te herstellen van het grotere levende systeem ‘planeet Aarde’.  

Deze verschuiving in ordening gebeurt in de huidige westerse, industriële samenleving vaak. Bijvoorbeeld in organisaties. Denk aan ziekenhuizen waar je niet langer behandelt wordt als je geen geld in het laatje brengt. Om efficiënt om te gaan met ‘ziekte’ is in een ziekenhuis de ordening verschoven van ‘het leven’ dienen, naar allereerst ‘de economie’ dienen, die vervolgens ‘het leven’ moet dienen. Maar je ziet dat dit zo niet werkt. Het leven wordt niet meer gediend. Je wordt als patiënt de deur gewezen als jouw behandeling niet genoeg oplevert. Ook in de samenleving als geheel gebeurt dit. Met data is het niet anders.

Zij die heilig geloven in digitale data (zie “Homo Deus, dataïsme – nieuwe religie”) zetten digitale data op één in de ordening, opdat we daarmee de economie kunnen voeden, om daarmee de samenleving en indirect al het leven te dienen. Iets verder vooruitkijkend, is te voorzien dat deze ordening tot problemen gaat leiden. Digitale data dienen niet automatisch het leven. Digitale data dienen op dit moment vooral de portemonnee van een handjevol grote techbedrijven. Digitale data kunnen wel het leven dienen, als de inzet van data in de ordening een middel wordt om het leven te dienen.

Van Tho Ha Vinh leerde ik vorige week hoe de regering van Bhutan digitalisering en digitale data – bijvoorbeeld online stemmen – inzet als middelen om te werken aan ‘societal happiness’. En ‘societal happeniss’ is weer onderdeel van de grotere context van het zorgdragen voor een samenleving binnen ‘planetary boundaries’. Digitaal stemmen maakt dat alle inwoners van Bhutan, zelfs op de meest afgelegen plekken kunnen stemmen en stemresultaten in een dag bekend zijn. En stemmen en andere vormen van inspraak gebeuren in Bhutan vaak, omdat dit wordt gezien als onderdeel van ‘good governance (Zie: B en D) en bijdraagt aan het verkrijgen van inzicht in allerlei indicatoren die gemeten worden (Zie: D) om ‘societal happiness’ te waarborgen.

Tips welkom!

De komende tijd wil ik op zoek naar meer voorbeelden waar data als middel effectief worden ingezet om ons systeembewustzijn juist weer te vergroten, opdat wij als mensen met ons handelen weer makkelijker ’the bigger purpose’, ‘het leven zelf’, kunnen dienen. Heb je tips? Laat het weten door te reageren op deze blogpost.

2 gedachten over “Een duurzame leefomgeving ondanks, of dankzij de (digitale) mens?”

  1. Beste Martine, wat een rake analyse! Ik zit zelf ook al een tijdje in die richting te denken: hoe kan ik een app ontwikkelen die informatie over duurzaam leven van mensen in buurt kan verzamelen, kan objectiveren (bijv. naar concrete milieuwinst) en op een overzichtelijke wijze kan delen zodat het voor mensen eenvoudiger wordt een eigen weg te vinden in het inmiddels chaotische en soms inconsistente duurzaamheidsland. Jouw blog is een geweldige inspiratie hierbij.

    1. Ha Maarten, wat super om te horen. Ik zou graag meer horen over jouw app-idee. En als ik je ergens bij kan helpen dan hoor ik het graag! Ben graag proefkonijn, ga zelf volgend jaar wonen in Rotterdam in een duurzame, drijvende woning. Lijkt me heel gaaf om met die buren ook een app te hebben die ons daarbij ondersteunt. Als een soort mini-experiment.. Wat heb jij in gedachten?

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *