Het gebeurt mij niet zo vaak dat ik de krant lees en denk: wow, het is ze gewoon gelukt! Laatst gebeurde dat wel en ik had de neiging te applaudisseren. Noorwegen en Rusland hebben dankzij gezamenlijke actie de skreivangst veilig gesteld. Zo’n 25 jaar geleden werd kleine, commercieel niet interessante kabeljauw dood overboord gezet en er waren grootschalige illegale landingen. Het skreibestand stortte volledig in. Noorse vissers hadden het heel lang heel moeilijk, maar oogsten vandaag de dag weer record hoeveelheden. Van een ‘tragedy of the commons’ werd dit verhaal een ‘victory of the commons’. Wat deden de Noren en Russen om de systeemdynamiek te laten kantelen van een neerwaartse spiraal naar een gezonde balans?
Tragedie van de meent – schreien voor de skrei
Een situatie zoals ontstond bij Lofoten, is een typisch voorbeeld van wat systeemdenkers een tragedie van de meent noemen. De meent is een plek van iedereen, waar je gebruik van kunt maken, maar waar je ook met elkaar voor moet zorgen. Als de plek overbelast raakt kan niemand er meer gebruik van maken.
De meent in dit verhaal is de voorraad skrei, een kabeljauw soort. Als individuele vissers puur uit eigen belang meer gaan vissen, om zo meer winst te krijgen, neemt de totale visactiviteit toe. Met een vertraging neemt uiteindelijk de winst per afvaart af, simpelweg omdat er geen onbeperkte voorraad skrei is en het dus niet mogelijk is dat alle vissers steeds meer skrei vissen.
Vissers maximaliseren eigen belang en snijden zichzelf in de vingers
De volgende tekening laat de situatie zien. Wil je systeemdiagrammen leren lezen, start in deze tekening dan bij de activiteit van visser A. Je ziet vanzelf dat deze er van profiteert om zoveel mogelijk te vissen, dat betekent voor hem of haar namelijk meer winst. Dit noemen we een zichzelf versterkend feedback-patroon.
Hoe meer visser A en B vissen hoe groter de totale activiteit. Met een vertraging (uitgebeeld door de twee verticale streepjes) staat dit in relatie tot de winst per afvaart: hoe meer totale activiteit, hoe minder winst per afvaart. Dit zou niet hoeven zijn, als de visstand van de kabeljauw niet beperkend zou werken. Voor elke ‘meent’ geldt dat er een hernieuwbare bron is die overbelast kan raken.
Het feedbackpatroon dat deze systeemdynamiek zo moeilijk maakt is de relatie tussen ‘winst per afvaart’ en ‘winst voor visser A of B’. Je ziet in de tekening dat ‘hoe lager de winst per afvaart’, ‘hoe lager de winst voor visser A of B’.
Dat betekent automatisch dat visser A of B meer zullen gaan vissen om hun winst weer te verhogen. Daardoor neemt de totale visactiviteit toe en neemt de winst per afvaart nog verder af.
In generieke zin geldt dat als mensen gezamenlijk profiteren van een ‘meent’, individuele spelers niet door hebben dat als ze hun eigen belang maximaliseren dat dan al snel een grens wordt overschreden. Een grens die maakt dat een natuurlijke hulpbron uitgeput raakt en zich niet langer of veel langzamer hersteld. Daarmee snijden de vissers zichzelf in de vingers.
In Lofoten was die gezamenlijke hulpbron duidelijk overbelast geraakt. De Trouw schrijft: ‘het skreibestand stortte volledig in’, met grote consequenties voor de lokale vissers.
In minder dan twee decennia werd het tij gekeerd. Hoe deden de Noren en Russen dat?
Uit het artikel blijkt dat ze de volgende maatregelen hebben genomen:
- Ze verlaagden de visquota van 900.000 ton in 1977 tot 200.000 ton in 1990 op basis van wetenschappelijk advies.
- Ze verboden het overboord zetten van vis.
- Ze gingen de visvangst scherp controleren.
De vissers reageerden op deze maatregelen door met veel minder mensen te gaan vissen en minder illegale acties te ondernemen.
Uit het Trouw-artikel:
‘”Wij werkten met vijf man op de boot,” zegt Iversen, “maar vanaf dat moment [van de quota-daling] ging ik alleen verder.”
“Zwarte landingen zijn tot praktisch nul gereduceerd en vrijwel geen vis gaat meer overboord”, zegt Tor Bjørklund Larsen van de Noorse Vissersbond. “Noorse vissers vinden de controles goed. Als je je quotum overbevist, steel je niet van de bank, maar van je collega’s.”
Het visquotum ligt nu weer op 900.000 ton en vissers hebben aan bijna elke haak een vis. Een groot succes, dat als voorbeeld kan dienen voor het succesvol managen van een meent.
Als kers op de taart kreeg de Noorse kabeljauw in 2011 ook het MSC-keurmerk. Dit keurmerk werd pas verstrekt toen Noorwegen een herstelplan voor de kustkabeljauw presenteerde die vaak bijvangst was bij de skreivangst. Het MCS-keurmerk werkte als katalysator voor gezamenlijke actie om ook de kustkabeljauw te beschermen.
Generieke lessen – pas ze allemaal toe!
Het mooie en uitdagende aan deze casus is dat hieruit heel duidelijk wordt dat een ‘overwinning van de meent’ op allerlei niveaus actie vereist. Alleen een quotum werkt niet. De volgende generieke lessen zijn in deze casus allemaal toegepast:
- Zorg dat er informatie beschikbaar is over de beperkingen en het gebruik van de gemeenschappelijke hulpbron (> de wetenschappelijke studies naar de visstand)
- Maak mensen bewust van de collectieve kosten van individuele acties (>vissers raken in dit geval hun baan kwijt)
- Maak het mogelijk om de hulpbron gezamenlijk te managen. Creëer een gedeeld gevoel van eigenaarschap, of zorg voor officiële regulering. Financier de administratieve kosten waarbij een deel van de benefits terugvloeien naar de individuen. (>in dit geval helpt de belofte van het MSC-certificaat als katalysator; MCS-gecertificeerde vis levert meer op)
- Als de hulpbron bijna uitgeput is, is het misschien nodig om toegang tot de hulpbron te ontzeggen om herstel mogelijk te maken (> het quotum naar beneden schroeven)
- Focus op het grotere gedeelde goed of visie (> samen de visserij verduurzamen om daarmee broodwinning te garanderen)
- Daag mentale modellen uit als het gaat om het ‘recht hebben op’ toegang tot de hulpbron. Bepaal: wat zijn redelijke doelstellingen voor individueel profijt? (>in deze vissersgemeenschap werd het gesprek hierover gevoerd; vissers wisten dat als ze het quotum overbeviste, ze van hun collega’s stalen.)
Ik hoop van harte dat zoveel mogelijk mensen de lessen van deze casus weten te benutten voor andere ‘tragedies van de meent’, want daar kennen we er nog wel een paar van!
Lees ook het oorspronkelijke Trouw-artikel via Blendle – Aan bijna elke haak een vis