Dat de wereld niet stil staat is iets waar je door onverwachte gebeurtenissen op wordt gewezen. Dit soort momenten – vooral als het minder leuke verrassingen betreft – zijn uitgelezen kansen om jezelf eens te aanschouwen. Als individu op die bewegende aarde. Waar ben je eigenlijk mee bezig? En wil je eigenlijk wel zijn waar je op dat moment bent? Voor mij kwam de wereld begin dit jaar in beweging. De organisatie waar ik voor werkte ging failliet en startte weer door. Ik was mijn baan kwijt en toch ook niet, want ik werkte door en werd uiteindelijk zelfstandig ondernemer en investeerder in mezelf, het doorgestarte bedrijf en de dingen waar ik in geloof. De gesprekken die ik voerde, met vrienden, kennissen en mensen uit mijn netwerk, werden onderdeel van een bijzondere reis. Een reis die pas net is begonnen en smaakt naar meer.
De reisgidsen die mij hierbij ondersteunden werden mij aangereikt tijdens bijzondere ontmoetingen. Jan Paul van Soest gaf mij twee boeken mee. Eentje schreef hij met Erik van Praag en heet ‘Het leven een spel’. Het andere schreef Van Praag alleen en heet ‘7 stappen op de weg van bewustzijnsontwikkeling’. Vervolgens waagde ik mij aan ‘de Kracht van het Nu, van Eckhart Tolle’ en pakte ik een boek uit de kast dat ik al eerder had gelezen ‘Hostage at the Table’, van George Kohlrieser. Als laatste las ik ‘Verslaafd aan de Liefde, van Jan Geurtz’ en was mijn zomerboeken cirkel rond en mijn reis echt goed van start. Een reis die ik iedereen kan aanraden op zoek naar je diepste zelf en je puurste zijn, in het nu, zonder afleiding van een op het ego gefocust verstand. Zweverig, wellicht, maar zo ontzettend waar en waardevol, dat ik er propper[1]-achtige neigingen door krijg.
Maar of dit onderwerp zich leent voor propper-achtige verkoop praatjes weet ik niet. Erik van Praag begint zijn beknopte verhaal met een opsomming van wat je allemaal kunt bereiken door een hogere bewustzijnsontwikkeling. Maar dat lijstje kopiëren is mij te gemakkelijk. Liever een eigen conclusie. Een antwoord op een vraag die je me ongetwijfeld wil stellen, omdat ik zo enthousiast ben. Wat heeft mijn mentale reis me tot nu gebracht en waarom gun ik jou dit?
Het leven is een spel – echt? Ja echt.
Van Soest en Van Praag prikkelden mijn relativeringsvermogen. Zij wezen me erop dat het leven een spel is, dat je absoluut kunt spelen, of kunt relativeren. Ze beschrijven daarbij verschillende spelarena’s – zoals liefdesrelaties, de politiek, en organisaties – geven voorbeelden van relatief en absoluut spel en beschrijven de consequenties. Sinds ik met deze bril op naar de wereld kijk zie ik overal voorbeelden van het absolute en het relatieve in de interacties tussen mensen. Juist als je zoals ik vrij actief een betere (duurzamere) wereld nastreeft, is het lastig om dat niet als iets absoluuts te zien.
Duurzaamheidsdiscussies, bijvoorbeeld, verzanden snel in een gepolariseerd onderscheid tussen goed en kwaad. “De grote energiespelers zoals ‘Essent en Nuon’ zijn fout, daar kunnen wij ons niet mee associëren. Daar moeten we ons tegen afzetten.” Aldus het leeuwendeel van de initiatiefnemers van bottom-up energie coöperaties. Die zich vervolgens ook van elkaar proberen te onderscheiden. En elkaar bekritiseren. Alsof er maar één absoluut goede weg naar voren is en de rest het licht in de ogen niet verdient.
Ook mijn partner bleek tijdens onze vakantie af en toe goed in het absolute. En voor ik het wist ging ik er in mee. Zo werd het niet voortdurend afsluiten van de (zijn) auto op de Poolse camping een absolute indicatie van mijn gebrek aan respect voor hem en zijn afwegingen. En mijn suggesties om eerst museum A te bezoeken en pas later op de dag museum B een teken dat ik hem niet serieus nam en vooral mijn eigen agenda belangrijk vond. De vakantie werd weer leuk toen we elkaar niet meer serieus namen in het absolute en een spelelement introduceerden om in serieus wordende situaties het relatieve terug te halen. Het is een gekke gedachte. Dat het leven een spel is. Maar door Van Soest en Van Praag leer je die gedachte waarderen. En ontdek je dat er veel voordelen zijn als je het leven zo ziet. ‘Je kunt dansen met wat er is in jezelf of met de omstandigheden, je bent vrij en autonoom, en dus kun je relaties leggen, je bent onafhankelijk, ook van de omstandigheden, je kunt zien wat er gaande is door te relativeren’. Als je vergeet dat het leven een spel is, dan wordt het leven iets absoluuts, en raken we in moeilijkheden. Experimenteer er maar mee! Je zult zien dat ze gelijk hebben!
Het gebeurt nu – grapjas – niet morgen of gisteren!
Ook Eckhart Tolle relativeert, maar doet dat vooral door erop te wijzen hoe wij onze tijd verdoen met anticiperen op wat gaat komen en terugkijken naar wat was. Ons verstand maakt continu uitstapjes naar wat nog gaat komen of wat is geweest. En dat is jammer, want
zoals zijn boek al impliceert, we zijn veel krachtiger als we in het ‘nu’ kunnen blijven en van daaruit met het verleden of de toekomst in de weer gaan. Dit is nog niet zo makkelijk. We zijn namelijk lichtelijk verslaafd aan ons denken. Het manifesteert zich door stemmetjes als ‘ik moet nu eigenlijk zus, of zo’, ‘straks komt hij/zij en dan wordt het leuk’, die gevoed worden door voortdurende behoeftes
(geruststelling) en verdediging van wat is. Ons verstand is extreem goed in staat om een onecht zelf te scheppen, het ego, en daarmee je ware zelf geworteld in ‘zijn’, te maskeren. Om de macht van het verstand, dat ons ego continu voedt, te doorbreken, hoef je echter maar één ding te doen. Simpelweg aanwezig zijn, in het hier en nu en als toeschouwer van wat er binnen in je gebeurt. Op dat moment gebeurt er wat Van Soest en Van Praag ook al benadrukten; je relativeert, waardoor de pijn verdwijnt en de lichtheid toetreedt. En dan de zin die mij het meeste energie gaf nog eens herhaald: ‘het Nu is alles wat je ooit zult hebben, er komt nooit een tijd waarin je leven niet ‘dit moment’ is’. Als dat geen reden is om het leven te vieren, en alles wat is, met volle concentratie en oprechte interesse aan te grijpen, weet ik het ook niet meer.
Ik heb jou niet nodig – maar ik ben wel blij dat je er bent!
Waar Tolle sterk focuste op het individu liet Jan Geurtz me vervolgens inzien dat in een echt waardevolle – hij neemt het ‘spirituele’ – relatie je de ander niet nodig hebt om jouw behoeftes te vervullen. Je laat die ander juist volledig los en creëert ruimte voor jezelf en die ander om jezelf te zijn en verder te ontdekken. De relatie wordt een persoonlijke ontdekkingsreis, waarbij de ander je af en toe een spiegel voorhoudt, gewoon door er te zijn. Hoewel alle andere auteurs dit ook al benoemden is Geurtz nog iets duidelijker over de oorsprong van die eindeloze behoeftigheid, die in traditionele (liefdes-, of andersoortige) relaties zo centraal staat. De behoeftigheid
staat gelijk aan ons ego wat continu bevredigd moet worden door iets of iemand. Geurtz legt uit dat deze drang voortkomt uit de sterke mate van zelfafwijzing die elk mens al opgroeiende ontwikkelt. Een zelfafwijzing op het diepste niveau kan zijn ‘dat je er eigenlijk niet hoort te zijn, dat je niet goed genoeg bent, dat je niet mooi bent of niet bijzonder genoeg’.
Deze zelfafwijzing stoppen we vervolgens weg achter verschillende lagen. Het vertaalt zich naar overtuigingen over hoe we ons moeten gedragen – niet te arrogant zijn, wel assertief, niet liegen, de ander niet te onzeker maken, sexy moeten zijn, en slim overkomen, etc. Ook vormt het input voor de wijze waarop we onze identiteit vormgeven door de aankopen die we doen, de kleding die we dragen, de vrienden die we onderhouden, etc. In dagelijkse interacties ontstaat er vervolgens een interessant patroon. Als je goed oplet op jezelf en je reacties en acties, zijn deze vaak ofwel een dissociatie van jezelf en wie je bent, of een overdreven bevestiging van dat wat je denkt dat je bent. Ben je op zoek naar een constructieve, goed werkende en positieve relatie, dan moet je leren in welke situaties je je dissocieert van wie je zelf bent, of juist je zelf opgebouwde, maar niet waarachtige identiteit bevestigt door hoe je reageert. Alleen dan voorkom je dat je de ander nodig gaat hebben voor iets wat voortkomt uit jouw eigen zelfafwijzing en de angst voor verdere afwijzing.
Wat Geurtz mij verder leerde is hoe waardevol het is om relatie-denken los te laten. Wij streven allemaal naar de relatie als hoogste goed, maar dit relatie-denken, is in feite een verkapte vorm van behoeftigheid. Het diepe gevoel dat je in wezen onvolkomen bent, niet compleet, niet goed genoeg, plus de sterke aandrang om dat gevoel te bedekken met liefde en erkenning van anderen. Als je het samenzijn met de ander gaat zien als een wederzijdse kans om je ware zelf te leren kennen en verder te ontwikkelen, dan worden alle ruzies, onenigheden, frustraties en irritaties ineens een kans om die essentie te ontdekken. Hoe beter je hierin wordt, hoe dieper de verbinding tussen jou en je partner zal zijn. Een verbinding van centrum tot centrum. Deze is niet afhankelijker, maar echter.
Creëer je eigen werkelijkheid
George Kohlrieser – die jarenlang als onderhandelaar bij gijzelingen werkte – gebruikt zeer krachtige anekdotisch bewijs om zijn theorie uiteen te zetten dat wij nooit, waar dan ook slachtoffer van hoeven zijn. Van geen enkele situatie, persoon of emotie. Wij hebben altijd
een keuze. Zelfs als een verward figuur een pistool tegen je hoofd zet en zegt dat hij je gaat vermoorden heb je een keuze. Deze zal niet altijd evident zijn, maar die mensen die ooit gegijzeld zijn en dit overleefd hebben, weten dat de keuze er was. Als je je laat overmannen door angst en wegrent of gaat vechten, heb je geen bewuste keuze gemaakt. Je reptielenbrein koos voor ‘fight or flight’. Zelf had je daar geen invloed op. Hoewel vluchten of vechten niet verkeerd hoeft te zijn op zo’n angstig moment, blijkt dat die mensen die de keuze maken de situatie te accepteren en vervolgens contact weten te leggen met hun gijzelaar, de grootste kans maken om te overleven. Dit noemt Kohlrieser de kracht van ‘bonding’. Het is een antidotum voor gegijzeld zijn. Ook als je eigen negatieve gedachten je gijzelen, kan je deze onder ogen komen. Als je kunt accepteren dat ze er zijn, kan je er een relatie mee aan gaan. En dan kan je er desgewenst ook weer afscheid van nemen.
Een van de dingen waar Kohlrieser me ook bij geholpen heeft is mijn worsteling met doelstellingen. Hoewel ik al best wat bereikt heb in mijn leven ben ik ook goed in het vermijden van pijn. Dit merk ik met hardlopen – lange tijd vond ik dat 5 km prima was, nu ren ik eindelijk weer 10 km en meer – keuzes die ik maak in mijn werk en het geloof in eigen kunnen. Ik laat mezelf regelmatig gijzelen door de gedachte dat ik iets niet zou kunnen. Vaak heb ik sportcoaches of managers nodig om mezelf voor vol te zien. Als zij denken dat ik iets kan dan durf ik er eindelijk ook zelf in te geloven. Vaak durf ik niet toe te geven dat ik goed ben en het zou kunnen, als ik maar niet op zou geven voor het einde. Dankzij Kohlrieser, maar ook dankzij Van Praag, besef ik mij beter dan ooit dat het bereiken van een doelstelling vereist dat je de aandacht legt bij de positieve aspecten en dat je de negatieve aspecten simpelweg accepteert. Schenk hier geen aandacht aan. Het hoort erbij. Topsporters kunnen dit als geen ander. Na tegenslagen weten zij binnen luttele seconden weer een positieve staat van zijn te bereiken. Ook succesvolle ondernemers kunnen dit, schrijvers of projectmanagers. Visualisatie helpt. Als je een doel tot in de puntjes voor je ziet, is de kans dat je het bereikt veel groter.
Stap 3: het doel van je leven vinden
Blijft de grote vraag natuurlijk; wat wil je eigenlijk bereiken in je leven? Volgens Van Praag is dit de derde stap op weg naar bewustzijnsontwikkeling. De vragen die hij suggereert te beantwoorden om dit doel te vinden:
- Wie of wat wil ik zijn?
- Waar ga ik naartoe?
- Wat is mijn diepste wond?
De eerste vraag zegt iets over je ideale zelf. Daar kun je een beeld van krijgen als je denkt aan:
- Waarden: wat zijn de waarden die voor jou belangrijker zijn dan wat ook?
- Wat zijn je kernkwaliteiten: die eigenschappen waarmee je echt uitsteekt boven anderen (iedereen heeft ze).
- Krachtmomenten: momenten in je leven waarop alles klopte; toen je jezelf krachtig, vreugdevol en effectief voelde.
- Voorbeeldfiguren: mensen die je persoonlijk kent of gekend hebt, mensen uit de publieke sfeer of uit de geschiedenis, leermeesters of leraren die je inspireren of die je leven diepgaand beïnvloed hebben.
- Ideeën die je al hebt over wat je in dit leven te doen hebt.
De tweede vraag helpt je om je jouw leven voor te stellen over vijf, tien of misschien twintig jaar. Hoe wil je dat je leven er dan uitziet? Of wat zou je willen dat er op je grafsteen kwam te staan, of wat zou je willen dat er over je gezegd wordt bij je begrafenis of crematie? Van Praag waarschuwt veelvuldig om bij al deze vragen niet te klein te denken! Iets waar ik zelf erg goed in ben.
De derde vraag is verrassend. Iedereen draagt iets in zich dat hem of haar diep raakt, of angst inboezemt. Als je jouw wond vindt, vind je meestal ook je missie: het voorkomen of helen van dergelijke wonden in de wereld.
Zelf las ik net de antwoorden terug die ik hier al eerder op had gegeven. En die stemmen me vrolijk. Ja, dat is wie ik ben. Zo ongeveer. Klopt dit wel? Het zet in ieder geval aan tot denken.
En nu?
Het is me nogal wat, die zomerreis die ik heb gemaakt en nu heb gedeeld, met jou, die dit heeft gelezen tot hier. Zelf heb ik het idee dat ik wakkerder ben dan ik ooit was, maar dat ik met de jaren nog veel wakkerder kan worden. Alerter ook, en meer gefocust. Dat gun ik jou ook. Op het moment dat dit jou uitkomt. Wie weet komen we elkaar onderweg nog wel eens tegen.
[1] Voor wie de film Costa niet gezien heeft, proppers zijn in dienst van discotheken en zijn belast met het werven van klandizie voor de tent waarvoor ze zijn ingehuurd