Het archetype Escalatie
Het systeemarchetype escalatie kennen we allemaal. Ruzies die uit de hand lopen. Van het een kwam het ander en toen ineens was het helemaal mis! Een leraar die na een klein incident in de klas de poppen aan het dansen heeft. De hele groep bemoeit zich ermee en voor je het weet staat de directeur voor de deur. Escalatie gebeurt ook tussen landen of fronten; denk aan de wapenwedloop in de koude oorlog. En tussen supermarkten die in een prijzenoorlog verzeild raken.
Escalatie is een dynamiek die erg uitputtend is voor de partijen die er aan mee doen. Je zou zeggen; doe het niet, wordt hier geen onderdeel van! Maar partijen die eenmaal in een dergelijke dynamiek verzeild raken, komen er moeilijk van los. Het lijkt wel of de dynamiek hen helemaal opslokt en hen uitput totdat ze erbij neer vallen. De kosten zijn simpelweg niet meer op te brengen.
Voorbeeld
Misschien herken je de dynamiek als je aan sport of intellectuele competitie denkt.
In sommige culturen worden extreme vormen van competitie en rivaliteit normaal en acceptabel gevonden. Denk aan de intellectuele competitie in Japan onder kinderen. En de sportieve competitie onder kinderen in de VS. Competitie wordt gebruikt om prestaties te verbeteren. Het systeemarchetype ‘escalatie’ verklaart waarom een dergelijke motivatie strategie wellicht niet werkt.
Uiteindelijk wordt de competitie een doel op zichzelf, en de reden voor de competitie gaat verloren of wordt vergeten. Het kan doorgaan tot voorbij een punt van nut. Voortdurende escalerende competitie kan nutteloze hulpbronnen consumeren, die toegepast zouden kunnen worden voor een of andere verbetering – management, product ontwikkeling of training. Escalatie kan ook onnodig vijandige relaties creëren in omstandigheden waar neutraliteit of coöperatie, grotere waarde zou kunnen opleveren voor beide partijen. Escalatie kan leiden tot militaire, economische of psychologische instorting van een van beide rivalen.
Uit het gedrag van supermarkt EkoPlaza, sinds kort gevestigd recht onder mijn huis, maakte ik op dat ook deze biologische supermarkt in een escalatie dynamiek gevangen zit. Sinds ik hierover een blog schreef nam de EkoPlaza enkele honderden meters verderop ook weer een biologische supermarkt over. Alles om biologisch (oh nee: EkoPlaza) bereikbaar te maken.
Het patroon
Escalatie gaat over twee partijen die hun acties voortdurend op elkaar afstemmen: doet de een er een schepje bovenop, dan doet de ander dat vervolgens ook.
Als je kijkt naar de patronen dan zie je dat de resultaten van A versus B over de tijd fluctueren ten opzichte van elkaar, maar dat er nooit lang een winnaar is. Ook is te zien dat de hoeveelheid activiteit die A moet ondernemen om te blijven winnen van B voortdurend toeneemt, ondanks dat het resultaat dus niet verbeterd. Hetzelfde geldt voor B.
Op een gegeven moment kruisen de lijnen elkaar; dat wil zeggen – het kost meer inspanning dan het opbrengt om resultaten te handhaven, in het spel ten opzichte van de ander.
Mogelijke interventies
Om een ‘escalatie’ dynamiek te managen of te veranderen:
- Creëer volledig, gedeeld bewustzijn van de dynamiek, het niveau van activiteiten dat dit genereert en de kosten.
- Onderzoek de eigen mentale modellen en kijk of er iets dat je moet testen. Ga je er vanuit dat dit een ‘zero-sum’ game is? Is dat echt zo? Wat denk je dat er gebeurt als jij je terugtrekt?
- Vindt manieren voor alle partijen om hun doelen te bereiken. Onderzoek je eigen doelen. Is het doel geworden om ‘B’ te verslaan? Kan je jouw oorspronkelijke doel versterken?
- Kijk naar de data die je gebruikt om jouw acties te bepalen. Ben je er zeker van dat je weet wat B’s resultaten zijn? Heb je een betere manier om achter de informatie te komen?
- Nodig betrokken partijen uit om op een stabiele, gede-escaleerde situatie uit te komen, al was het meer als experiment: vertraag het tempo van escalatie, zelfs unilateraal; de-escaleer of trek je unilateraal terug uit de competitie.
Blogs over ‘escalatie’
Het bedrijf Hendrix Genetics, producent van moederkippen, leek de escalatie dynamiek niet meer aan te kunnen en trok via de media aan de bel. ‘Van een kale kip valt niet te plukken – is er een uitweg?’
Ook de grote vestiging van de EkoPlaza onder mijn huis lijkt in een ordinaire, groot, groter, grootst dynamiek verzeild te zijn geraakt. ‘Ecomodernisme versus systeemdenken: mijn EkoPlaza les’.
Een gerelateerd systeemarchetype is ‘onbedoeld vijandschap’ – lees hierover oa de blog ‘onbedoeld vijandschap in relaties’.