Het nieuwe bankieren

De visie van Peter Blom, directie-voorzitter van Triodos. Door Tobias Reijngoud.

Een boek dat begint met de parabel, de kleding van de keizer, als illustratie voor het ontstaan van de financiële crisis in 2007 en 2008. ‘Het is onvoorstelbaar dat zo veel bankiers zo veel jaren achtereen zo kritiekloos hebben meegedaan aan de handel in ondoorzichtige financiële producten. Producten waarvan de waarde net zo virtueel was als de stof van de nieuwe kleren van de keizer’.

Het boek legt vervolgens niet alleen uit hoe de kredietcrisis is ontstaan, maar schetst vooral ook hoe het ook kan. Wat is duurzaam bankieren? Waar gaat het dan om.

Ontstaan crisis
Als factoren voor het ontstaan van die kredietcrisis noemt Blom de liberalisering van de jaren ’80, waardoor er een verruiming plaatsvond van mogelijkheden om gewone spaarbanken en investeringsbanken anderzijds, samen onder te brengen in één bank. Daardoor ontstonden financiële grootmachten met veel (spaar)kapitaal. In de loop der tijd werd bovendien het toezicht en de regulering van de financiële sector steeds verder versoepeld.

Een tweede belangrijke factor die Blom noemt is de snelle ontwikkeling van ICT en internet, waardoor de wereld één marktplaats werd. ‘ICT heeft het mogelijk gemaakt dat de markt qua omvang tot in het oneindige kon doorgroeien. Elke controle, elke restrictie op grootte verdween. Handelaren werden anoniemer dan anoniem. De markt werd aantrekkelijk voor speculanten. Prijzen en koersen werden opgedreven en opgeblazen en niemand vroeg zich nog af wat de relatie was met de onderliggende goederen en de reële waarde daarvan.’

Breder kapitaalbegrip
Blom benadrukt vervolgens op duidelijke wijze dat we toe moeten naar een breder kapitaalbegrip. En dat begint bij het BNP. ‘Nederland is veel meer dan alleen de ‘BV Nederland’. Een land is ook een leefgebied van mensen en van natuur. Het is een sociale gemeenschap, een waardengemeenschap, een cultuur- om maar wet te noemen. Hoewel beleidsmakers en ondernemers vaak wel rekening houden met meer dan winst, stelt Blom, in mijn optiek terecht, dat als puntje bij paaltje komt, winst, rendement, economische groei en salaris, als het meest bepalende factor geldt van ons handelen. ‘We voelen wel dat het om meer zou moeten gaan, maar we zijn bijna niet in staat om dat om te zetten in daden’.

Kortetermijndenken: vier factoren
Blom haalt daarop vier factoren aan die het kortetermijndenken bij bankiers hebben gestimuleerd: de hoge winsten die op financiële markten konden worden geboekt, de eenzijdige gerichtheid op het creëren van aandeelhouderswaarde, de bonussen-cultuur bij bancaire instellingen en de korte aanstellingstermijnen van bankbestuurders.

Hoewel Blom genadeloos uithaalt naar de bancaire sector en de bankier zelf, plaatst hij de ontwikkelingen wel in een bredere maatschappelijke context van een toename van het ’transactiedenken’ in de gehele maatschappij. ‘Voorbeeld: vroeger namen kinderen vrij vanzelfsprekend de zorg voor hun bejaarde ouders op zich. Nu gaan die ouders in een verzorgingstehuis wonen. Op zichzelf is daar niets mis mee, het is echter wel een uitdrukking van een ontwikkeling gericht op transactie’.

Dilemma’s van een duurzame bank
Blom maakt vervolgens de brug naar wat de Triodos zelf doet, maar niet zonder eerst een aantal duurzame dilemma’s te delen. Neem de keuze om bij te dragen aan microkredieten, voor de allerarmsten. Het kan zo maar zo zijn dat dit boeren betreft, die het geld dat zij ontvangen investeren in kunstmest of genetisch gemodificeerde gewassen. Dit ziet Triodos niet als een duurzame omgang met de aarde. Toch kiest de Triodos voor de financiering van microkredieten. Het is nobel dat Blom de lezer bewust maakt van dit soort dilemma’s. Duurzaam bankieren is niet simpel.

10 lessen uit de crisis
Toch een aantal lessen maar. Tien maar liefst. Lessen die de crises ons leren. Hier opgesomd en niet verder toegelicht. Daarvoor is het beter het boek te lezen.
Les 1. Stakeholders in plaats van shareholders
Les 2. Certificeren van aandelen
Les 3. Naar kleinere banken
Les 4. Spaar- en kredietbanken los van zakenbanken
Les 5. Betalingsverkeer in handen van de staat
Les 6. Transparantie centraal
Les 7. Invoeren bankierseed
Les 8. Bonussen aan banden
Les 9. Depositogarantiestelsel inrichten als verzekering
Les 10. Waak voor teveel regels.

Over die laatste les een quote: ‘strengere regels en een strikter toezicht alleen vormen geen oplossing voor het onderliggende probleem, namelijk een doorgeschoten marktdenken. De benodigde veranderingen moeten veeleer op psychisch vlak worden gezocht. De geest van het absolute geloof in marktdenken moet zo langzamerhand terug in de fles. Politici, toezichthouders, maar ook bankiers zelf zouden moeten beseffen dat de markt als ordenend principe zijn grenzen heeft. Dat vergt een geweldige verandering in denken’.

Voor wie denkt dit boek te kunnen lezen, zonder aan introspectie te doen; helaas. Het laatste hoofdstuk gaat over de vraag wat wij zelf – Blom doet vooral een appel op de groep ‘cultural creatives’ – kunnen doen als het gaat om duurzaam leven, met als onderdeel daarvan een duurzame relatie met de eigen financiën. Daarbij is Blom zo scherp om te zien dat duurzaamheid een binnenkant heeft en een buitenkant.

Aanbeveling
Blom is een zeer scherpe systeemanalist, die tot op het diepste niveau weet waar het aan schort in de  financiële wereld. Ook heeft hij goede en duidelijke ideeën over de systeeminterventies die nodig zijn om de  de samenleving en de rol die financiële instellingen hierin spelen, zo te laten functioneren dat er een natuurlijke balans bestaat tussen vervulling van menselijke behoeftes en behoud van onze natuurlijke en sociale ecosystemen.