Organisatie-ontwikkeling met Theory-U

Auteurs: Esther de Haan & Eva Beerends, Uitgeverij Boom/Nelissen 

Review door Martine Verweij

Een boek over werkvormen en cases gerelateerd aan het Theorie-U gedachtegoed: dat leek mij best spannend. Biedt zo’n boek genoeg diepgang, of nodigt het vooral uit om een diepgaande theorie met een aantal ’trucjes’ in de praktijk toe te passen?

Het is een boek dat ik weleens aanraadde aan mensen die diepgaander kennis hebben gemaakt met Theorie-U in de praktijk en vervolgens inspiratie zoeken hoe hier zelf praktisch in eigen team en organisatie mee aan de slag te gaan.

Maar nu ik het boek voor deze review nog eens doornam denk ik dat ik dat niet meer ga doen. Het boek blijft aan de oppervlakte en reduceert Theorie-U tot een serie werkvormen. En die werkvormen tot een kunstje.

Wat is Theorie-U? De keuze van de auteurs

Het boek start met een inleiding op theorie-u. De auteurs nemen daarin niet hun eigen ervaring als leidraad, wat enigszins verrassend is, maar refereren aan een metafoor die Otto Scharmer gebruikt in zijn boek Theory U (2008).

Het U-proces is als ‘de Feld-gang’ van de boer. “Een boer die over zijn akkers loopt is vooral gericht op dat deel van de akker waar het zichtbare en het onzichtbare deel van de grond elkaar raken. Daar gebeurt het belangrijkste deel van het groeiproces van de gewassen van de aarde. Datzelfde geldt voor ontwikkelprocessen tussen mensen, in het sociale veld.” (pg 17).

Theory-U is erop gefocust om beter te begrijpen wat er onder het maaiveld gebeurt. Het nodigt mensen uit om de aandacht daar naartoe te verschuiven. Daarmee is Theorie-U een systeemveranderings-methodiek, die ziet dat het niet genoeg is om te snappen dat complexe systemen als een ijsberg zijn, en daar een analyse op los te laten.

Aangezien een groot deel van ons eigen handelen onbewust is, moeten we zelf ook op andere manier gaan waarnemen, en vooral luisteren.

De auteurs leggen met deze inleiding de nadruk op het feit dat Theorie-U een shift vraag in onze eigen waarneming en dat dit de grootste blind-vlek is van iedereen die met verandering bezig is. We kunnen veel actiever toegang zoeken tot het onbewuste. Dit is in mijn optiek ook de belangrijkste verdienste van Theorie-U, maar zeker niet de enige dimensie die het waard is om kennis van te nemen.

Lees ook deze review over het boek Leiden vanuit de Toekomst, van Scharmer en Kaufer, om meer te leren over het Theorie-U gedachtegoed.

Werkvormen of kunstjes?

Het boek introduceert allerlei manieren van werken die de shift in aandacht uitnodigt waar Theorie-U over spreekt.

Daarbij worden methodieken aangehaald die in een bepaalde fase van een U-proces relevant zijn. De meeste van de methodieken kende ik al en dan is het boeiend om te lezen in welke fase van de U de auteurs de methodiek plotten. Ik ben het daarbij niet altijd met de auteurs ‘eens’. Een Future Search is in mijn optiek bijvoorbeeld een methodiek op zichzelf, waarmee je als het ware de hele U doorloopt. En niet alleen een werkvorm in de ‘seeing’ fase van het U-proces.

Het boek heeft het karakter van een naslagwerk of inspiratiebron, maar eerlijk gezegd heb ik het boek daar maar een of twee keer voor gebruikt. Het boek moet het laagdrempeliger maken om bepaalde werkvormen uit te proberen, maar al lezende moet ik toch concluderen: de methodieken die ik nog niet kende zou ik nooit zomaar uit gaan proberen.

Wellicht dat het boek interessant is voor managers die veel gevoel hebben bij een U-proces en die daarbinnen verschillende activiteiten willen ontplooien en daar zo af en toe begeleiders voor willen inhuren. Bijvoorbeeld iemand die een scenario-opstelling kan begeleiden in de prototyping fase.

Er worden in het hele boek maar een of twee methodieken genoemd die ik zonder ’training’ zelf wel zou uitvoeren. Ik denk aan een ‘dialoog’, ‘een Worldcafé bijeenkomst’, de ‘wondervraag’ en ‘de natuur in’. De meeste methodieken worden in mijn optiek te kort door de bocht beschreven.

Oppervlakte of diepgang?

Het is een boek waarin de auteurs hebben getracht Theory-U simpel te maken. Dat is nastrevenswaardig. Maar ik mis wel een aantal dingen. Wat moet je echt snappen om als sociaal-architect anderen uit te nodigen om een U-proces te doorlopen? Welke ontwerp-principes zijn van belang? In hoofdstuk 2 worden enkele zaken genoemd, zoals het belang van eigenaarschap, de juiste deelnemers, een goede vraagstelling en de juiste innerlijke houding. Ook het belang van voldoende beschikbare tijd en het zoeken naar gemeenschappelijkheid komen aan de orde. Maar wil je echt snappen waarom dit van belang is en hoe je dit kan organiseren dan zou ik eerder het boek ‘Future Search: Getting the Whole system in the Room for Vision, Commitment and Action’ aanraden.

Theorie-U is meer dan een serie werkvormen. Als we het zo gaan zien dan verwordt het tot een ‘kunstje’. Dat is risicovol en juist het tegenovergestelde van waar de methodiek een lans voor breekt.

Als je dat beseft en je alsnog wil laten inspireren, dan is dit boek een fijn en goed leesbaar naslagwerk.