Systeemopstellingen zijn een praktische en krachtige manier om de onderliggende dynamiek van complexe levende systemen te doorgronden.
Het werkveld van systeemopstellingen is fenomenologisch van aard. De fenomenologische benadering van complexe dynamische systemen vormt een hele mooie aanvulling op analytische benaderingen van complexe dynamische systemen.
Dit heeft te maken met het functioneren van ons brein. Het deel van ons brein dat goed kan analyseren heeft grote moeite om de dynamiek in complexe levende systemen te doorgronden. Dat komt omdat ons analytisch brein niet in staat is om ‘het geheel’ in een keer te ervaren. Grof gezegd – het ligt uiteraard veel genuanceerder – functioneert ons analytisch brein op basis van veronderstellingen en theorieën die verschijnselen causaal met elkaar in verband willen brengen.
Een ander deel van ons brein – ons gevoelssysteem en intuïtie – is beter in staat om de gehele werkelijkheid in een keer binnen te laten komen en hierbinnen essentiële eigenschappen van ervaringen af te leiden.
Een systeemopstelling is een van de weinige praktische werkvormen die primair een beroep doet op ons gevoelssysteem en intuïtie. Uit een opstelling ontstaan inzichten waarmee we vervolgens ons analytisch weten weer kunnen voeden. In het veld van systeemopstellingen zijn door decennialange experimenten allerlei systemische principes aan het licht gekomen. Ook zijn allerlei patronen ontdekt die zeer veel voorkomen. Daarmee is ons (analytisch) begrip van systemen enorm toegenomen.
Werkwijze systeemopstellingen
Systeemopstellingen starten met de vraag van een vraagsteller. Objecten, groepsleden of derden representeren vervolgens de betrokken personen of elementen.
Als er gewerkt wordt met ‘representanten’ is het bijzondere dat, doordat iedereen zich afstemt op de situatie en bereid is het hoofd leeg te maken, de representanten informatie krijgen over degene of datgene waarvoor ze staan opgesteld. Dat kan een gevoel, een sensatie of een woord zijn, bijvoorbeeld een plotseling opkomende boosheid of de neiging weg te willen bewegen van een ander. Hoe dit zogeheten ‘wetende veld’ precies werkt is nog steeds onderwerp van onderzoek. Maar het werkt, altijd. We blijken over meer vormen van weten te beschikken dan alleen het cognitieve denken.
De vroegste systeemopstellingen vonden plaats in het domein van de familietherapie. Er is door pioniers zoals Bert Hellinger en Gunthard Weber, maar ook door Hunter Beaumont en Marianne Franke, veel ontdekt over onderliggende dynamieken in familiesystemen. Er blijkt een aantal principes werkzaam te zijn in familiesystemen, die – op het moment dat deze niet gehonoreerd worden – kunnen leiden tot verstrikkingen.
Opstellingen worden inmiddels ook gebruikt om organisatiesystemen en maatschappelijke systemen te doorgronden. Jan Jacob Stam, oprichter van het Bert Hellinger Instituut in Groningen, heeft veel pionierswerk verricht en opleidingen ontwikkeld om mensen te scholen in het faciliteren van organisatieopstellingen.
Systemische principes
Ook uit organisatieopstellingen zijn een aantal systemische principes naar voren gekomen:
- Systemen willen compleet zijn, iedereen heeft recht op een plek. Wat buitengesloten wordt gaat verstorend werken en komt op een verrassende wijze weer terug in het systeem.
- Systemen kennen een natuurlijke ordening die gerespecteerd moet worden. Verstoring daarvan (bijv. een teamlid dat op de stoel van de directeur gaat zitten) levert problemen op voor het geheel.
- Geven en nemen moeten in balans zijn. Elk systeem heeft behoefte aan gelijkwaardigheid (niet te verwarren met gelijkheid).
- Organisaties en maatschappelijke systemen hebben een bestemming. Ze zijn een bundeling van scheppende krachten die iets willen veranderen in de samenleving. Op een gegeven moment is dat klaar.
Systeemopstellingen kunnen een bijdrage leveren aan systeemverandering, doordat ze ‘helend’ werken. Dit werkt vanuit het principe dat als de werkelijkheid, de waarheid die zich toont, aanvaard wordt, er een beweging kan ontstaan waarin iets ten goede kan veranderen.
Aanbod
Green Bridges stelt haar opdrachtgevers en cliënten middels opstellingen in staat om systeem-dynamieken te zien en zich te verbinden met wat zich ontwikkelt. Ook worden opstellingen – met representanten of objecten – vaker ingezet als onderdeel van een langer systeemveranderingsproces.
Naast dat Green Bridges opstellingen begeleid op aanvraag of als onderdeel van langere processen, organiseert Green Bridges gemiddeld eens in de 6 weken een systemische verkenningssessie. In een dergelijke sessie, die vaak thematisch georiënteerd is, kunt u op laagdrempelige wijze kennismaken met opstellingen.
Green Bridges besteedt veel aandacht aan de condities die nodig zijn om een opstelling op zo’n manier te laten verlopen dat u hier het meeste uithaalt en dat dit zorgvuldig verloopt. Een opstelling kan indringend zijn. De werkelijkheid kan hard en verwarrend zijn. Green Bridges zorgt voor een goede afstemming vooraf, zorgvuldige begeleiding tijdens de opstelling en wanneer nodig, begeleiding achteraf.
*Martine Verweij van Green Bridges, volgde de internationale basisopleiding Organizational Dynamics en de Master opleiding Organizational Dynamics, beide gegeven door Jan Jacob Stam en Bibi Schreuder van het Bert Hellinger Instituut. Tevens volgde ze een opleiding ‘familieopstellingen’ voor organisatieopstellers en volgt ze regelmatig masterclasses om zichzelf bij te scholen.
Leestip: samenvatting van het boek ‘Vleugels voor verandering’, van meesteropsteller Jan Jacob Stam