Het probleem is helder
Een aantal door de mens vorm gegeven systemen functioneert op zo’n manier dat natuurlijke en sociale systemen kapot gaan tot op het punt van ‘no-return’. Dit is te zien aan de afname in biodiversiteit, klimaatverandering en de uitputting van grondstoffen. Maar ook aan de groeiende kloof tussen arm- en rijk en de sociale, meritocratische ratrace die in de westerse wereld gaande is en leidt tot grote psychische problemen.
Goed functionerende natuurlijke en sociale systemen zijn een vereiste voor ons voortbestaan als mensheid. Er is dan ook een breed en groeiend besef dat door de mens ontwikkelde systemen, bijgestuurd dan wel opnieuw ontworpen moeten worden met als uitgangspunt logische spelregels. Spelregels waardoor het spel gespeeld wordt binnen de grenzen van wat de natuurlijke systemen van het systeem aarde aan kunnen. Het Natural Step Framework formuleert deze spelregels als volgt:
Aan de slag met systeemverandering
En dan? De spelregels voor een verantwoord spel zijn helder, maar hoe veranderen we de huidige systemen waar wij allen deel van uit maken, naar systemen die deze spelregels in acht nemen?
Voor een ieder die aan de slag wil met systeemverandering is het goed om te snappen op welke wijze systemen natuurlijkerwijs al veranderen. Een wezenlijk kenmerk van systemen is namelijk dat deze kunnen evolueren en dat ze zelf-organiserend vermogen bezitten. Participatieve systeemverandering benut deze twee principes.
De omstandigheden controleren en dan loslaten
Facilitators van participatieve systeemverandering richten zich erop condities te creëren waaronder dat wat al stond te gebeuren, ook gebeurt: ze maken systeem-evolutie mogelijk. Daarbij benutten ze de kracht van zelforganisatie.
Een besef dat elke facilitator van participatieve systeemverandering heeft: je kunt mensen niet veranderen. Die kunnen alleen zichzelf veranderen. En ook: wil je de ander veranderen, verander dan jezelf.
Facilitators van participatieve systeemverandering werken dan ook continu aan zichzelf: ze laten hun behoefte los om van andere mensen, betere mensen te maken. Ze spelen een continu spel met hun eigen angsten en de angsten van mensen die ze faciliteren door de condities neer te zetten voor systeemverandering. Bij dit soort verandertrajecten gaat het over loslaten en over ‘don’t just do something, stand there’.
Methodieken
Bekende methodieken of technieken voor participatieve systeemverandering zijn: WorldCafé, Open Space, Future Search, Search Conference. Maar denk ook aan Theory-U en Appreciative Enquiry en het Natural Step Framework.
Wetenschappelijke grondslag participatieve systeemverandering
Inzichten in de systeem- en groepsdynamica zijn van groot belang geweest voor de ontwikkeling van bovenstaande methodieken. Participatieve systeemverandering is echter meer dan het slim omgaan met groepen en systeemuitdagingen. Het gaat over condities die nodig zijn voor dialoog, zelforganisatie, het vrijmaken van creativiteit, het creëren van eigenaarschap en publieke commitment en over de kracht van toekomstscenario’s en het hele systeem in een ruimte.
Wetenschappers:
- Asch – condities die nodig zijn voor dialoog
- Bion – groepsveronderstellingen, manieren van werken
- Emery/Trist – exploratie van open systemen en self-management
- Fritz and Buzan – creativiteit vrijmaken
- Lewin – eigenaarschap en publieke commitment
- Lippitt/Lindaman/Schindler-Rainman- toekomstscenario’s & whole system in room
Wanneer toe te passen?
Participatieve systeemverandering start met iemand of een groep mensen die bezorgd is over de toekomst van een bepaald beroep, een sector, een gebied, een organisatie of een ander ‘systeem’.
Noodzakelijke ingrediënten
Om participatieve systeemverandering mogelijk te maken en zo ruimte te creëren voor de evolutie van systemen, is met name van belang dat het vraagstuk helder is en dat de juiste mensen worden betrokken, volgens een logische processtructuur.
Aanwezigen
Alleen als binnen het systeem de juiste actoren worden betrokken zal participatieve systeemverandering kans van slagen hebben. De volgende checklist is van belang bij de selectie van actoren. Sommige actoren zullen meerdere kenmerken hebben.
Kenmerken actoren in relatie tot het vraagstuk:
A= autoriteit
R =resources (tijd/geld/mankracht)
E=expertise
I= informatie (die niemand anders heeft)
N=’needs’ / behoeften (diegenen die nu pijn ervaren in relatie tot het vraagstuk en de consequenties van beslissingen en acties zullen voelen).
Structuur
Participatieve systeemverandering heeft de grootste kans van slagen als met alle actoren een reis gemaakt wordt.
Startpunt van die reis is een gezamenlijk te schetsen beeld van de geschiedenis van het systeem. Hierop volgt een exploratie van het heden. Dan is het mogelijk na te denken over een gewenste toekomst – inclusief juiste spelregels – en die te internaliseren. Vervolgens is een brug nodig naar gemeenschappelijke grond. Als laatste kan samenwerking starten aan acties om de gewenste toekomst van het betreffende systeem te realiseren. Tijdens een Future Search traject wordt deze reis met zo’n 80 mensen in 2,5 dag succesvol gemaakt. Zo’n pressure-cooker effect werkt erg goed, maar soms is dat simpelweg niet te realiseren.
Meer weten?
Lees dan een van de volgende blogs of een van de volgende boeken:
- Future Search, the whole system in a room for vision, commitment and change
- Don’t just do something, stand there
- The Natural Step for Communities
Aanbod
Green Bridges ontwerpt en faciliteert regelmatig participatieve systeemveranderingstrajecten. Ook traint Green Bridges mensen en teams in de ontwerpprincipes die participatieve systeemverandering mogelijk maken en de ‘innerlijke houding’ die nodig is om dergelijke processen te kunnen begeleiden.