Boekrecensie ‘Tuinen van Overvloed’, Fransjan de Waard. Dit prachtige en inspirerende boek begint met een inleiding in ‘hoe de wereld werkt’ en slaat dan de brug naar de ‘permanent culture’ (permacultuur) ontwerpfilosofie. Ondertitel van het boek is niet voor niks: ‘permacultuur als inspiratie voor een duurzaam leven op aarde’.

Als je wil leren systeemdenken door te oefenen in de natuur, vanuit de wens om als mens veel meer in verbinding te staan met de natuur en de natuur in staat te stellen om haar overvloed weer ten diensten te stellen van de mens, dan wordt dit boek jouw bijbel.

Fransjan – die ik begin dit jaar een dag heb meegemaakt bij Boer Bos, Aalsmeer, voor een cursus permacultuur – schrijft op een niet-aanvallende, liefdevolle wijze over de manier waarop wij als mensen nu met de aarde omgaan en hoe onlogisch dat eigenlijk is. Als we niet tegen universele waarheden in zouden werken, maar daar juist in mee zouden bewegen, zouden we zoveel meer voor elkaar krijgen. Waarheden als:

  • ‘dat alles een is, dat alle vormen die ooit bestaan hebben, die nu bestaan en die nog zullen bestaan, voortkomen uit een en dezelfde bron’
  • dat wij als mensen ‘onderdeel zijn van de natuur en er niet boven staan’
  • dat ‘alles verandert en voortdurend in beweging is, alles is permanent bezig zich te vernieuwen, alles stroomt’

Als we dat zouden doen dan verdwijnt de economie waarin schaarste regeert. De natuur is overvloedig. Het is aan ons om daar niet tegenin te werken maar juist aan mee te werken.

De permacultuur vertaalt deze waarheden in ontwerpprincipes, waarbij Fransjan de lezer aanmoedigt om die principes niet slechts uit het hoofd te leren, maar deze te ondervinden en te ontdekken door te doen en daarvan te leren.

Fransjan vergeet niet enkele belangrijke aspecten uit de systeemtheorie toe te lichten (elementen, relaties, randen, inputs en outputs, structuur en functie, synergie), alvorens hij de 10 ontwerpprincipes van de permacultuur beschrijft. Het gaat om:

  1. Het creëren van relaties door plaatsing van elementen.
  2. Het zorgdragen voor meerdere functies per element.
  3. Het zorgdragen dat meerdere elementen voor belangrijke functies zorgen
  4. Het werken met ruimtelijke relaties in zones, sectoren en hoogtes.
  5. Het besef van tijdsrelaties en successie
  6. Het werken met biologische hulpbronnen
  7. Het organiseren van kringlopen van energie
  8. Het zorgdragen voor diversiteit in polyculturen
  9. Het benutten van randen en grensvlakken
  10. Het werken vanuit de menselijke maat

Hoewel deze principes enigszins abstract zouden kunnen klinken, zijn ze juist heel praktisch en zorgen ze er samen voor, dat wij mensen in overvloedig voedsel kunnen voorzien, zonder dat we daar heel hard voor hoeven werken en zonder dat dit ten koste gaat van al het andere leven op aarde. Eerder het tegenovergestelde: de mens is onderdeel van natuurlijke cycli en draagt daar zijn steentje aan bij. De rest regelt de natuur.

Permacultuur wordt steeds populairder en je zou het kunnen kennen van het concept ‘voedselbos’, ‘de kippentractor’, ‘de kruidenspiraal’ of ‘de biologische waterzuiveringsvijver’. Dit zijn voorbeelden van succesvolle toepassingen van de permacultuur, maar permacultuur gaat veel verder dan dat. Het is een manier van naar de wereld kijken en daarin handelen, in lijn met universele wetten.

Permacultuur is een filosofie met aanhangers en als zodanig is het ook een beweging. Wel een beweging die inclusief is en flexibel. In het leven verandert en vernieuwt alles, dus dat geldt ook voor de kennis van de permacultuur.

Ik volg al een tijdje een permacultuur Facebook-groep en vind de discussies daarop erg boeiend. Af en toe roept iemand simpelweg ‘maar dat is toch geen permacultuur’ (bijvoorbeeld naar aanleiding van iemand die bekende zout op ‘slakken’ te strooien), maar over het algemeen zijn de reacties onderzoekend en niet dogmatisch.

Fransjan schrijft in zijn boek over stromingen waar de permacultuur raakvlakken mee heeft en waarmee kruisbestuiving plaatsvindt, zoals de leembouw, bouwen met strobalen, Lokale Economische Transactie Systemen (LETS) en de sociale ecologie (groepswonen, ecologisch samenwonen, woon/werk beweging, eco-dorpen en urban villages). Hij refereert bijvoorbeeld aan de Crystal Waters Permaculture Village, in Australië, dat bewust is ontworpen met permacultuur principes als uitgangspunt. Kijk ook eens naar deze video-introductie over dat dorp (wel een beetje langzaam).

Als laatste gaat hij in zijn boek in op een aantal specifieke, simpele technieken. O.a.: moesjungles, graanakkers en wilde bodems in ruste. Hij legt uit waarom bemesting niet nodig is in de permacultuur en maakt ons attent op de genetische oorlogsvoering van grote multinationals, die een grote bedreiging vormen voor onze biodiversiteit.

Kruidenspiraal
Kruidenspiraal – het hoogteverschil draagt bij aan verschillende microklimaten, zodat verschillende kruiden hierin kunnen groeien
Kippentractor
Kippentractor – verplaatsbare kippenren, waarbij kippen gemakkelijk benut kunnen worden om een stukje grond om te ploegen en daarmee de grond rijp te maken voor bewerken

Al met al een extreem rijk boek, dat zeer makkelijk leest, met een goede balans tussen theorie en praktijk (naar mijn smaak). Door dit boek wroet ik veel vaker met mijn vingers in de aarde en kijk ik met groeiende bewondering naar de natuur om me heen, of het nu in de stad is, op mijn dak, in mijn huis of in een natuurgebied. Maar het maakt ook creativiteit in me los. Ik voel me aangemoedigd om te gaan ontwerpen, op zo’n manier dat ik de natuur ruimte geef en overvloed kan laten ontstaan!