Een strategie voor blijvende verandering, door Adam Kahane

Zelden heb ik een boek gelezen waarin een auteur zich meer kwetsbaar opstelt. Power & Love is een praktisch maar ook zeer persoonlijk boek, staat in de inleiding van ditzelfde boek. Dat tweede kan ik alleen maar beamen. De praktische waarde van het boek moest ik actief terughalen toen ik aan deze review begon. Die schuilt vooral in de relatief simpele, maar niet minder essentiële basistheorie van het boek, onderbouwd met vele praktijkvoorbeelden.

Kahane is net als ik en velen met mij gefascineerd door de vraag hoe we de moeilijkste uitdagingen aan kunnen gaan. Hoe kunnen we onze meest verwarde en vastgelopen problemen vlot trekken? Kahane experimenteerde in de praktijk met grootse sociale uitdagingen en reflecteerde daar zeer stelselmatig op. Zijn achtergrond in de natuurkunde, sociale wetenschappen en economie, maakt hem tot een nauwkeurig denker en waarnemer.

Hij leerde volgens eigen zeggen veel over de dynamiek van sociale verandering op het niveau van het individu, de groep, de gemeenschap en de samenleving. En daar mag aan worden toegevoegd: over zichzelf.

Power & love gaat verder waar de basisgedachte van Kahane in het boek ‘solving tough problems’ op houd. Een boek dat hij daarmee feitelijk diskwalificeert, omdat het eenzijdig is.

In ‘solving tough problems’ stelt Kahane dat de sleutel tot het creëren van nieuwe werkelijkheden is ‘dat we onszelf open moeten stellen en ons verenigen: met ons ware ik, met elkaar, en met onze omgeving en wat die van ons vraagt’.

Power & love voegt daar een tweede waarheid aan toe: we moeten ook groeien. Oftewel: we moeten zowel liefde (de drang naar eenheid) als macht (de drijfveer voor zelfverwerkelijking) gebruiken. Alleen dan komen we vooruit.

Macht en liefde: wat is het dilemma?

Uit de inleiding van het boek:

“Macht en liefde staan haaks op elkaar en bakenen de ruimte van sociale verandering af. Als we los willen komen en vrijelijk binnen die ruimte willen bewegen – als we onze lastigste problemen willen aanpakken – moeten we die beide drijfveren begrijpen en ermee werken. In plaats van dat er een keuze voor de een of de ander moet worden gemaakt, vormen macht en liefde een permanent dilemma dat steeds weer creatief moet worden opgelost door beide te verzoenen. Die verzoening is in theorie gemakkelijk, maar moeilijk in de praktijk. Carl Jung twijfelde zelfs of het mogelijk was dat die twee drijfveren naast elkaar bestaan in dezelfde persoon: ‘Waar liefde regeert, is er geen drang naar macht en waar de drang naar macht het belangrijkst is, ontbreekt liefde. De een is niets anders dan de schaduw van de ander. Zijn leerling Robert Johnson zei: ‘Het lastigste duo van tegengestelden dat we kunnen proberen te verzoenen is liefde en macht. Onze moderne wereld wordt verscheurd door deze dichotomie en er zijn veel meer mislukte pogingen te vinden dan successen in de poging die te verzoenen.”

Macht definieert Kahane als ‘de motor achter zelfverwerkelijking’, ‘macht is hoe we verschil maken in de wereld’, ‘het is het middel waardoor nieuwe sociale werkelijkheden tot stand komen’, ‘zonder macht groeit er niets nieuws’.

Macht heeft twee kanten

Macht is te definiëren als ‘macht over’, of ‘macht tot’. Schadelijke macht-over vloeit voort uit productieve macht-tot. Kahane: “Als ik mijn macht-tot-uitoefen en ik merk dat ik stuit op eenzelfde macht-tot die een ander uitoefent, en als ik in dit conflict het vermogen heb de overhand te krijgen, kan ik maar al te gemakkelijk overgaan tot macht over die ander uitoefenen.”

Liefde heeft twee kanten

Ook liefde heeft twee kanten: een productieve en een schadelijke. Onze liefde is productief als het ons en anderen mondiger maakt: als het ons, individueel en collectief, helpt om onszelf compleet te maken en te groeien. Onze liefde is schadelijk – sentimenteel en apathisch, of erger – als die macht over het hoofd ziet, ontkent of verstikt.

De theorie: de noodzakelijke balans tussen macht en liefde

Kahane stelt: als macht en liefde niet in verbinding staan, vallen we. Als onze macht sterker is dan onze liefde of omgekeerd, struiken we vervaarlijk. En als we in staat zijn om macht en liefde in evenwicht te houden en ertussen te wisselen zodat beide fenomenen één worden, kunnen we soepel lopen.

De rest van het boek gaat vervolgens over persoonlijke voorbeelden waarin Kahane ‘viel’, ‘struikelde’ of ‘soepel kon lopen’.

Zo ‘viel’ hij in zijn Generon periode (red: een maatschappelijk adviesbureau) en specifiek tijdens de eerste fase van wat later het succesvolle Food Lab zou worden: de Bhavishya (toekomst) Alliance. Een project waar ook Zaid Hassan, van REOS Partners, aan mee werkte en in het boek ’the Social Labs Revolution‘ openhartig over schreef.

Kahane: “Als ik terugkijk op mijn ervaring bij Bhavishya kan ik (onder meer) twee onderliggende dynamieken ontdekken. Aan de ene kant ervoer ik dat we liefde gebruikten zonder aandacht aan macht te besteden. Bijvoorbeeld door te doen alsof iedereen daadwerkelijk gelijk was, terwijl er labteamleden waren met meer kennis, waarvan anderen graag hadden gewild dat die hun expertise via presentaties zouden delen. Dit hielden we tegen omdat dit geen dialogische aanpak was. De tweede, lijnrecht daartegenover staande dynamiek, was dat we vaak macht uitoefenden zonder aandacht aan liefde te schenken. Bijvoorbeeld als het ging om de mening van activistische organisaties over de deelname van multinationals. Maar ook als het ging over de rol van ‘champions’ versus gewone labparticipanten. De champions schoven op een gegeven moment zo goed als alle voorstellen van tafel, waar maanden in gezamenlijkheid aan was gewerkt.”Kahane vertelt dat hij in zak in as was toen dit gebeurde en zijn verhaal deed bij zakenman en boeddhistisch leraar Michael Chender. Chender merkte op:

“Als je het hart van het systeem erg dicht nadert, komen de duivels naar boven. Met ‘duivels’ bedoel ik de sterkste en sluwste verdedigers van het systeem: het auto-immuunsysteem. Als je daar niet op voorbereid bent, zul je overweldigd worden en je pogingen om het systeem te veranderen zullen mislukken”.

Kahane’s verhaal is herkenbaar

Marja de Vries heeft het in haar boek ‘samenlevingen in balans’ ook over ‘lopen op twee benen’, waarbij zij dit de staat van bewustzijn noemt waarbij we in een dynamische balans zijn; ons mannelijke, naar buiten gerichte – wat Kahane ‘macht’ noemt – en ons vrouwelijke, naar binnen gerichte en verbindende – wat Kahane ‘liefde noemt, vormen met elkaar een dynamische balans. Op het moment dat dit zo is, dan kunnen we zelf lopen op twee benen en kan een hele samenleving in een dynamische balans blijven.

Kahane’s eigen zoektocht om de grote uitdagingen van deze tijd te slechten, startte bij de inzet van instrumenten voor sociale verandering, waarbij hij door jaren hard werken en experimenteren ontdekte dat de sleutel van sociale verandering een beweging naar binnen, richting eenheid was, in een wereld waarin de beweging primair naar buiten is gericht en vanuit macht domineert.

Dit echter niet de gehele lading. Het is slechts een been.

In het laatste hoofdstuk van power & love schetst Kahane de contouren van hoe we als mensheid samen, snel en ver kunnen lopen om de klimaatuitdaging op tijd te adresseren. Kahane: ‘We kunnen niet gezamenlijk snel en ver lopen als we zelf niet kunnen lopen, op onze eigen twee benen. Om bij te dragen aan samen nieuwe sociale werkelijkheden creëren hebben we slechts één instrument: onszelf. Wij moeten leren lopen op twee benen. Als we leiderschap willen tonen in verandering van de wereld, moeten we bereid zijn onszelf te veranderen, opdat we dat kunnen.’

Amen, zou ik haast willen zeggen. Daar kan ik het niet meer mee eens zijn. Lees ook de blog getiteld ‘Leren lopen op twee benen’ die ik hier vorig jaar over schreef, naar aanleiding van de eerste keer ‘Kunst van het Stilstaan’, een leiderschap masterclass voor wereldverbeteraars.

Leiden betekent naar voren stappen. Daartoe moeten we kunnen loslaten, alert zijn en onze best volgende stap zetten. Die volgende stap bepalen vereist zowel voorstellingsvermogen als niet gehecht zijn aan de resultaten.

Komt bekend voor? Het is ook de kern-hypothese in het boek ‘Het leven een spel’ van Jan Paul van Soest en Erik van Praag, waar we al eerder een recensie over schreven. En het is de levenswijsheid die Soefi en oud-Minister van Financiën Johannes Witteveen vorig jaar op springtij deelde (zie: “Ode aan” in de Green Bridges ‘dancing with the system’ update van februari 2016) tijdens een sessie die Martine Verweij begeleidde.