A Systems Learning Platform

Een wet die bedoeld is om de natuur te beschermen werkte precies het tegenovergestelde in de hand. En dus werd de wet aangepast. Zo simpel kan het zijn.

Volgens Nico Beun van het Innovatienetwerk, was verbazing de voedingsbodem van deze ‘systeeminterventie’. “Er ligt in Nederland veel grond braak, het duurt soms wel 10 jaar voor die bebouwd wordt. Intussen sparen grondeigenaren kosten noch moeite om te voorkomen dat zich er natuur ontwikkelt. Want als dat gebeurt krijgen ze te maken met de flora-en faunawet die verbiedt bedrijven die natuur zomaar op te ruimen. Het innovatienetwerk zag bedrijven daarom ‘ploegen en spuiten’ om braakliggend terrein kaal te houden.

De oplossing bleek eenvoudig: grondeigenaren kregen een ontheffing van de flora- en fauna regels. Dat geeft hen de zekerheid dat ze de natuur op haar beloop kunnen laten zonder het risico te lopen dat ze later niet meer vrij kunnen beschikken over hun grond. Zo wint de natuur – zij het tijdelijk – én winnen de bedrijven. Een win-win situatie.

De aanpak werpt vruchten af: van de 35.000 hectare braakliggend terrein is nu 2000 hectare tijdelijk natuur.

Dhr Barkhuis van Havenbedrijf Amsterdam ziet alleen maar voordelen: “het beheer van de grond wordt er goedkoper van. Daar staat tegenover hogere kosten om het terrein op te ruimen. Maar dat valt in het niet bij wat het kost als het bebouwen van het terrein een half jaar vertraging oploopt. Daarbij wordt ook nog eens het hele gebied aantrekkelijker, wat het gemakkelijker maakt voor ons om kantoren te verhuren in het havengebied. Kantoormedewerkers pauzeren graag in het groen.”

Zou de liefde voor groen onder grondeigenaren zo kunnen toenemen dat als de ontwikkeling van het gebied eenmaal start, er gekozen wordt om meer groen te behouden gedurende de ontwikkeling? Het zou mij niet verbazen.

Systeemverandering door zoiets simpels als ‘verbazing’. Dat is alles wat er nodig is.

Voor systeemdenkers (in de dop)

Zie hieronder het systeemdiagram dat ik van deze interventie maakte:flora en fauna wet

De flora- en faunawet is een ‘stabiliteit brengende’ feedbackstructuur. Dat wil zeggen: als de kans dat natuur wordt vernietigd omhoog gaat, zal de inspanning ook groter worden om de natuur te beschermen middels de flora- en faunawet. De kans dat natuur wordt vernietigd neemt daardoor af.

Geweldig, ware het niet dat in het geval van braakliggende grond nog een ander effect optreedt: hoe meer inspanning wordt gedaan om natuur te beschermen middels de flora- en faunawet, hoe meer grondeigenaren zich inspannen om hun braakliggend terrein te vrijwaren van natuur, waardoor de kans dat natuur vernietigd wordt toeneemt. Zodra er een beetje natuur ontstaat wordt de grond omgespit.

‘Fixes that backfire’-archetype

Bovenstaand diagram wordt ook wel een ‘fixes that backfire’-systeemarchetype genoemd omdat de oplossing die zo logisch lijkt (in dit geval: inspanning om natuur te beschermen middels flora- en faunawet), neveneffecten heeft die het probleem op termijn alleen maar groter maken.

Verbazing ’triggert’ interventie

Verbazing voedde de interventie in deze feedbackloop en deze is vervolgens doorbroken.

In het geval van ‘fixes that backfire’ is er een aantal dingen dat je kunt doen om deze dynamiek te doorbreken.

  1. Verduidelijk het echte doel m.b.t. het probleem.
  2. Vergroot het bewustzijn van negatieve, lange-termijn onbedoelde consequenties.
  3. Identificeer en adresseer het onderliggende probleem, in plaats van het symptoom.
  4. Identificeer een alternatieve oplossing, die het symptoom niet erger maakt op de lange termijn.
  5. Als een korte-termijn/schijnoplossing toch nodig is, doe dat dan op zo’n manier dat de negatieve consequenties beperkt worden, of benut zo min mogelijk van de oplossing.
  6. Vind manieren om de onbedoelde consequenties en de bedoelde impact van de oplossing te meten.
  7. Doe regelmatige checks om te bepalen of de oplossingen geen negatieve effecten had – neem daarbij input mee van hen die in de tijd en ruimte verder weg staan van het probleem.

In de ‘braakliggende terreinen’ casus, bleek vooral stap 1 van belang. De vraag: ‘wat was het doel van de oplossing van natuurbescherming middels toepassing van de flora en faunawet?’ (antwoord: natuurbescherming), leidt tot de conclusie dat toepassing van diezelfde oplossing voor braakliggende ontwikkelingsterreinen, totaal niet bijdraagt aan het doel.  Ergo: het is belangrijk om deze feedbackloop te doorbreken, voor deze specifieke categorie.

Dat kan je als volgt weergeven: een ‘kruis door de feedbackloop’. In de praktijk gerealiseerd door een ‘ontheffing’ van toepassing van de flora en faunawet, voor grondeigenaren. flora en fauna wet doorbreken

Zo simpel kan het zijn.

Systeemdenken = anticiperen

Tegelijkertijd, is het goed om de situatie in de gaten te houden (advies 6 en 7). Elk voordeel heb z’n nadeel, zou Kruijff zeggen. Dat ‘braakliggende ontwikkelingsterreinen’ nu een status aparte hebben binnen de flora- en faunawet, zal weer andere consequenties hebben. Zowel positief als negatief.

Om een voorbeeld te noemen van wat er zou kunnen gebeuren: zoals Barkhuis al beschreef wordt braakliggend terrein – als het mag floreren tot natuur – ineens aantrekkelijker voor omwonenden. Wat hieruit zou kunnen volgen is dat omwonenden druk uit gaan oefenen op de gemeente en de ontwikkelaar  – bijvoorbeeld via de media – om een bepaald terrein toch niet te ontwikkelen, maar een natuur- of recreatiebestemming te geven. De extra druk die ontstaat op de ontwikkelaar, die onbedoeld in een kwaad daglicht komt te staan omdat een hippe ‘urban gardening’ plek, tijdelijk stadsstrandje of kinderspeelparadijs weer moet verdwijnen, kan er voor zorgen dat de ontwikkelaar toch maar besluit om de natuur geen kans geven. Dat levert minder gedoe op.

Waarschijnlijk denk je – dit scenario gelezen hebbende – alweer een stap vooruit: ‘nee joh, dat zal zo’n vaart niet lopen, zeker niet als omwonenden goed uitgelegd krijgen waarom er ineens natuur ontstaat en dat dit echt tijdelijk is’.

En dat is zo mooi aan systeemdenken. Door een paar stappen vooruit te denken vanuit de jou bekende systeemdynamiek, bedenk je ineens dat het heel belangrijk is om omwonenden goed te informeren. Ook dat is wat systeemdenken mogelijk maakt: succesvol interveniëren anticiperend op wat mogelijk gaat gebeuren.

Bron informatie voor deze blog: Trouw ‘Tussen grote zeeschepen en kolenbergen fladderen vlinders’, 24-6-14
Foto: tijdelijke natuur, industrieterrein Moerdijk, http://toine.rommers.eu/?p=186

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *