De man aan wie ik een popcornmaker ‘nieuw uit doos’ cadeau doe via gratisoptehalen.nl, schreef een lief briefje terug. Dat hij het apparaat drie keer had kunnen gebruiken voordat het ontplofte, maar me toch hartelijk wilde bedanken. Als ik ooit in muziekcentrum de Badcuyp was trakteerde hij me graag op een kop koffie. De Nigeriaan die mijn allereerste, van eigen zakgeld betaalde stereo-installatie kwam ophalen om deze te verschepen naar zijn familie gaf me het gevoel dat hij er blij mee was. Of het apparaat echt in Afrika is gekomen, vraag ik me af.
Toch werd ik al vaak teleurgesteld als ik spullen weggaf op ‘gratis op te halen’. Mensen met interesse komen niet opdagen of zijn minder blij met de spullen dan ik zou hopen. Alsof iets minder interessant en waardevol is als het gratis is. Klinkt natuurlijk logisch, dat soort afwegingen maken we allemaal. Prijs – in geld – lijkt iets te zeggen over kwaliteit. Al zit daar vaak weinig ratio achter, toonde economisch psycholoog Daniel Kahneman ons in zijn geniale boek ‘Thinking Fast and Slow’.
Geen AirBNB – geld verlies!
Albert Steiner, de Braziliaanse couchsurfer die twee jaar geleden bij mij logeerde, kwam twee weken geleden opnieuw langs. Nu met zijn vriendin, om samen de Amsterdamse marathon te lopen. Zondagavond bij een kopje thee kwam ineens de ring te voorschijn. Hij had zijn vriendin op de finishlijn ten huwelijk gevraagd. Ik werd er stil van. En dan bleek ook nog dat hij dankzij een tip van mij een hele mooie documentaire had gemaakt tijdens zijn stage bij de BBC. Ik voelde me met hem verbonden en was blij voor hem.
De extra slaapkamer in mijn appartement heeft al aan zo’n 90 mensen onderdak geboden. Zelf heb ik zo’n 10 keer bij mensen gelogeerd over de hele wereld. Onvergetelijke ervaringen. Vrienden vragen mij waarom ik de logeerkamer niet verhuur via Air BNB. Er valt immers veel geld mee te verdienen? Ik wil dit niet want het lijkt me iets heel anders. Mijn huis ‘gratis’ open stellen voor vreemden doe ik uit oprechte interesse in die ander, waar ik me tijdelijk mee verbind, zonder voorwaarden. Als ik het zou verhuren dan wordt het een economische transactie, waarmee afstand ontstaat.
Geld lijkt de wereld vaak te verharden en onpersoonlijker te maken. Maar als geld geen rol speelt bij onpersoonlijke transacties, ontstaat nonchalance en gebrek aan eigenaarschap. Hoe zit dat?
Geld werkt niet – of toch?
Ik denk dat we zijn doorgeslagen in het continu vertalen van alles wat we doen in een monetaire waarde. Tijd is geld. Met geld koop je tijd en wat je maar wil. Daarmee wordt consumptie onpersoonlijk en voelen we ons nauwelijks verbonden met elkaar. Maar ik denk ook dat al dat vrijwillige en gratis weggeven niet werkt. Vooral in de bottom-up energiebeweging wordt erg krampachtig gedaan over geld. Al die vrijwilligers die energiecoöperaties opzetten; ze gaan er op een gegeven moment aan onder door omdat ze hun inzet letterlijk niet langer kunnen veroorloven.
Gelukkig is geld niets nieuws en filosoferen er al sinds de oudheid mensen over de effecten van geld op menselijke verhoudingen. De gemene deler in de analyses van o.a. Plato, Schopenhauer en Simmel: geld heeft een objectiverende werking, waarmee het belang van het persoonlijke, het subjectieve in menselijke relaties, afneemt. Dit kan soms een grote bevrijding zijn – de vrijwilliger die gewoon betaald krijgt en daarmee afstand kan nemen – maar het is net zo vaak een enorm gemis, omdat geld afleidt van waar het echt om gaat.
Arthur Schopenhauer: ‘Geld is een abstractie van het menselijk geluk; daarom verlangt iemand die niet meer in staat is tot werkelijk geluk er ook zo hevig naar.’
Twee keer anders omgaan met geld
Mijn eigen wijsheid in deze is als volgt: laten we vaker proberen andere vormen van waarde te waarderen. De waarde van een oprechte verbinding tussen twee mensen valt niet in geld uit te drukken. Als je vrijwilliger wordt bij een festival waar je vervolgens gratis aanwezig mag zijn, dan creëert dit een andere binding met het festival dan als je gewoon een kaartje koopt.
Laten we ook vaker proberen ons bewust te worden van al die transacties waarbij geld geen rol speelt maar er toch waarde wordt gecreëerd. Of het nu om het downloaden van een televisieserie gaat of als energiebedrijven ‘initiatiefnemers van energiecoöperaties’ een dag lang vragen mee te denken met hun strategie. Voor niets gaat de zon op. Maar het maken van een televisieserie en het runnen van een energiecoöperatie kost gewoon geld. Linksom of rechtsom moet dit dus ergens vandaan komen. Daar kunnen we best wat vaker bij stil staan.
PS- Recent is Couchsurfing.org in handen gekomen van private investeerders, wiens enige doel is zo veel mogelijk zieltjes winnen. Daar valt namelijk geld mee te verdienen. Sinds dit moment gaat het bergafwaarts met het platform. Contacten worden onpersoonlijker, met een spotify-achtig premium abonnement kunnen mensen hun kans vergroten op een slaapplek. Dit verloochent de missie van het platform en maakt dat ik per 1 januari heb besloten over te stappen naar ‘Be Welcome’.
Kijktip – andere vormen van waardecreatie, deeleconomie – grafische illustratie