Vorige week woensdag was ik bij een bijeenkomst van Pakhuis de Zwijger, getiteld: Sustainable and Inclusive Planning in Singapore. Een gastlezing door Larry Ng Lye Hock, directeur van de Singapore Urban Redevelopment Authority en de World Cities Summit.
Singapore is een fenomeen. Een relatief onbegrijpelijk fenomeen. Ondanks de excellente toelichting van Ng Lye Hock leken de meeste aanwezigen op de 28ste niet te snappen hoe het Singapore gelukt is om zo duurzaam en groen te worden.
Bijna was ik niet gegaan, maar een kort filmpje van Larry Ng Lye Hock maakte dat ik toch de regen trotseerde. Ng Lye Hock is een gracieuze verteller, met een subtiel gevoel voor humor, die oprecht contact wilde maken met iedereen in de zaal. Daarnaast heb ik zelden iemand horen spreken die zoveel ervaringskennis heeft als het gaat om het verduurzamen van hele steden. Of, zoals hij zelf aangaf, van landen, want in Singapore staat het stadsperspectief gelijk aan het nationale perspectief.
Helaas ben ik nog nooit in Singapore geweest, maar voor wie daar recent voet aan wal zette, zal het niet verrassend zijn als ik zeg dat Singapore een van de groenste én meest dichtbevolkte steden ter wereld is.
Foto’s spreken boekdelen. Singapore heet ook wel de Garden City en heeft recent de ambitie uitgesproken om bekend te worden als ‘City in a Garden’. De simpele statistiek dat tussen 1986 en 2007 Singapore’s ‘green-cover’ is gegroeid van 36% naar 47%, zegt eigenlijk al genoeg. Vooral, wetende dat de bevolking in diezelfde periode groeide van zo’n 2,6 miljoen inwoners naar 5,3 miljoen inwoners.
Ik snap het niet?
Enkele vragen uit de zaal: “Hoe kan het dat jullie dit voor elkaar krijgen? Hoe hebben jullie al die projecten gefinancierd?” Maar ook: “U heeft een fantastisch verhaal, maar noemt helemaal uw haven niet. Singapore heeft een van de grootste havens ter wereld, hoe past die in dit verhaal?” Of: “Wat is eigenlijk het belang van de oliepijplijn naar Maleisië voor uw economie. Wat doet u als die pijplijn onteigent wordt?” En: “Hoe zorgen jullie op lange termijn eigenlijk voor genoeg drinkwater; jullie zijn extreem afhankelijk van Maleisië?”
De vragen waren divers, maar voor mij allemaal samen te vatten tot één soort vraag: ‘ik snap het niet, wat doen jullie anders dan wij, waarom lukt verduurzaming en vergroening bij jullie wel en bij ons niet?’
Systeemfocus
Luisterend met mijn ‘systeem-oren’ en ‘systeem-intuïtie’ meen ik het antwoord op die samenvattende vraag te hebben gehoord. Een antwoord dat lastig te geloven is, maar eigenlijk zo simpel is als wat. Voordat ik het antwoord verklap – al refereer ik er al aan in de titel van deze blog – eerst een kleine stukje systeemtheorie.
In de trainingen die ik geef over systeemdenken vertel ik over het begrip ‘systems purpose’, oftewel ‘systeemfocus’. Elk systeem heeft een dominante focus en die focus verklaart een groot deel van het systeemgedrag.
Laat me enkele, makkelijk te begrijpen voorbeelden geven.
- De dominante systeemfocus van een ‘dier’ is om – op een zo prettig mogelijke manier – te overleven.
- Een mens streeft ernaar om niet alleen te overleven, maar ook te groeien in het leven en zich te kunnen ontwikkelen, al naar gelang de eigen talenten.
- Een basisschool streeft ernaar om jonge kinderen zo goed mogelijk te begeleiden bij hun groei en ontwikkeling.
Papier versus realiteit
Het is vaak zo dat een systeemfocus ‘in het echt’ anders is dan op papier of dan we wellicht zouden verwachten. Denk bijvoorbeeld aan de beschreven systeemfocus van basisscholen. Er zijn ook basisscholen die als dominante focus hebben om kinderen met de hoogste cito-scores te laten slagen of die als focus hebben om kinderen met leerproblemen toch mee te laten doen aan de maatschappij.
Een van de gevolgen van een dominante systeemfocus is dat alle beslissingen over de structuur van het systeem hieraan gerelateerd worden en dat ‘praktijken’ die niet eenduidig bijdragen aan de dominante systeemfocus, ter discussie kunnen komen te staan.
Laat me nog enkele voorbeelden geven van een systeemfocus die in de praktijk anders is dan wellicht van tevoren gedacht: die van een moderne bank en die van het bedrijf Apple.
De systeemfocus van banken
Van een bank zou je verwachten dat de primaire focus is om hun klanten in staat te stellen geld te sparen en geld te lenen. De praktijk wijst uit dat er maar weinig banken zijn die nog een dergelijke systeemfocus hebben. Zie o.a. het boek van Peter Blom, Triodos over dit onderwerp. Een meer gebruikelijke focus is om geld te willen verdienen met geld – een focus die nooit zo letterlijk in strategische documenten zal staan, maar waar het in de praktijk wel op neer komt. Daaruit volgt een afgeleide focus op het aantrekken van spaargeld en van beleggingen. Een bank leent alleen maar geld uit onder – voor de bank – goede voorwaarden en als het risico dat het geld niet terugkomt laag is. In 2008 en 2009, de kredietcrisis, ondervonden veel trouwe MKB-klanten dat de bank hen tijdens de crisis niet wilde steunen en zelfs geld terugeiste dat uitgeleend was vanwege een verhoging van het risicoprofiel. Dit gedrag is nauwelijks te verklaren als een bank als systeemfocus zou hebben om hun klanten in staat te stellen geld te sparen en te lenen, tenzij een bank aannemelijk kan maken er zelf financieel aan onder door te gaan als die leningen niet terugbetaald zouden worden.
De systeemfocus van Apple
Van het bedrijf Apple zou je wellicht verwachten dat de primaire focus is om geld te verdienen door klanten en derden te laten betalen om de platforms rondom hun hardware producten (iPads, iPhones, iPods, Macs) te gebruiken. Echter, de praktijk wijst uit dat Apple deze platforms andersom gebruikt; dat wil zeggen, de platforms fungeren als attractor om simpelweg meer fysieke producten te verkopen. Apple’s systeemfocus is dus de verkoop van hardware: meer iPhones, iPads, iPods en Macs en meer accessoires. Het is niet in Apple’s belang dat we allemaal onze iPhone 3 of 4 houden en blijven upgraden, om zo hun platforms te kunnen gebruiken. Prettiger is het als ik na een software upgrade tot de conclusie kom dat ik eigenlijk een nieuwer type iPhone nodig heb omdat het apparaat te langzaam is geworden voor prettig gebruik.
Primaire focus: een cascade van gevolgen
De primaire focus van een systeem is van groot belang omdat deze primaire focus, beslissingen op alle niveaus beïnvloed. Apple’s focus op hardware verkoop beïnvloed al haar keuzes op andere niveaus: van recycling van materialen, tot omgang met producenten van apps en het ontwerp van de stekkeringangen (liefst bij elk model anders!).
Het verschil tussen Singapore en Nederland
Luisterend naar het verhaal van Ng Lye Hock begon ik te vermoeden dat er een verschil is in systeemfocus tussen Singapore en een gemiddelde Nederlandse stad, of Nederland als land. Maar wat is precies dat verschil?
Doordat Ng Lye Hock het woord ‘economie’ niet gebruikte tijdens zijn verhaal en in elk voorbeeld dat hij gaf illustreerde hoe duurzame, groene en slimme keuzes, die weer leidden tot technologieontwikkeling en banencreatie, bijdroegen aan het welzijn van Singapore’s burgers, werd mij langzaam duidelijk wat het verschil was.
Maar het was Ng Lye Hock die het uiteindelijk samenvatte: “Singapore’s main mission is our citizen’s welfare”. Daaruit volgen alle andere beslissingen en inspanningen.
Geen focus, of toch?
Mijn hypothese is dat in Nederlandse steden en ook in Nederland als land een dergelijke dominante systeemfocus op ‘citizen’s welfare’ ontbreekt. Wij vinden het veel logischer om allerlei doelstellingen naast elkaar te laten bestaan en als het puntje bij paaltje komt, als het spannend wordt, economische bedrijvigheid het belangrijkste te vinden. Logisch toch, want zonder bloeiende economie geen ‘citizen welfare’?
Singapore houdt ons een spiegel voor: wat als het helemaal niet zo logisch is dat ‘economisch succes’ prevaleert boven andere maatschappelijke doelstellingen?
Hoogleraar Klaas van Egmond (o.a. auteur van het boek ‘Een vorm van beschaving’) heeft het in dit kader vaak over het principe van ‘doel-middel omkering’. Wij zijn nogal geneigd om economische groei te zien als doel, terwijl dit simpelweg een middel is om maatschappelijk-gewenste doelstellingen te realiseren.
Terug naar Singapore, dat koos voor ‘citizen-welfare’ als belangrijkste focus.
Leefbaarheid als rode draad
‘Citizen Welfare’ betekent voor Singapore ‘leefbaarheid’: en dat vertaalt zich weer naar doelstellingen zoals in onderstaande infographic:
Vanuit het perspectief van het welzijn van haar inwoners, zette Singapore daarnaast een Central Provident Board op. Oftewel, een sociale-zekerheid spaarplan, waarmee alle inwoners van Singapore kunnen sparen voor hun pensioen en waaruit zij geld op kunnen nemen voor gezondheidskosten en (verduurzaming van) huisvesting.
Participatie als logisch gevolg
Uit een focus op het welzijn van haar inwoners, volgde ook een switch in de wijze waarop besluitvorming werd ingericht. Hoewel Singapore erom bekend staat een bijna ‘dictatoriale’ besluitvorming en handhaving te kennen, blijkt dit iets van het verleden. Volgens Ng Lye Hock legt Singapore inmiddels zeer veel nadruk op ‘participatie’ en ‘transparantie’ voor al haar besluitvorming. De stad benut daarvoor programma’s als CUBE (een sociaal intranet voor de publieke diensten), het ABC-Waters program en het ‘Connecting Communities through Arts and Culture’ programma.
Van een ‘whole of government-approach’ ontwikkelt Singapore zich naar een stad met een ‘whole of society-approach’. Betrokkenheid wordt gezien als succesfactor van alle projecten die de overheid start. Singapore werkt dan ook met e-consultation, focusgroepen en tentoonstellingen waar nieuwe technologie wordt gedeeld en verzamelt zo een enorme hoeveelheid feedback, die wordt gebruikt om besluitvorming nog verder te verbeteren richting het hogere doel ‘citizen welfare’. Pas als Singapore’s inwoners besluitvorming accepteren, kan je immers ook op dat vlak spreken van ‘citizen welfare’.
Welke stad durft?
Er is nog heel veel te zeggen over hoe Singapore’s ‘systeemfocus’ in de praktijk zo succesvol uitpakt voor de verduurzaming en vergroening van de stad.
Maar interessanter is de vraag: welke Nederlandse stad durft de eigen ‘systeemfocus’ eens onder de loep te nemen, om te onderzoeken wat de dominante systeemfocus is?
Als de prevalerende systeemfocus in Nederlandse steden – als het puntje bij paaltje komt – inderdaad ‘economische groei’ is vermoed ik dat dit het knap lastig maakt om een integrale, systemische stadsontwikkeling te laten ontstaan in de gewenste maatschappelijke richting. Bij deze daag ik bestuurders van Nederlandse steden uit: ga op zoek naar de systeemfocus achter stadsbesturing om te snappen waarom de stad zich evolueert zoals deze dat doet.
Additionele informatie
From Garden City to City in a Garden
Designing our city