“Want wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed, maar wie niets heeft, hem zal zelfs wat hij heeft nog worden ontnomen”. Matteüs, Hoofdstuk 21 – 25
Hoewel ik deze bijbeltekst vagelijk kende, begon ik ‘m pas echt te begrijpen toen ik stuitte op het systeem-archetype ‘succes zal gaan naar de succesvolle’. Een feedback-structuur die ervoor zorgt dat winnaars van marathons vaak blijven winnen als ze eenmaal gewonnen hebben, wereldbewoners met toegang tot kapitaal dit kunnen laten groeien en hoogopgeleiden makkelijker aan het werk blijven, ten koste van verliezers van marathons, wereldbewoners zonder toegang tot kapitaal en laagopgeleiden.
De dynamiek van ‘succes-aan-de-succesvolle’ speelt op vele fronten. In deze blog daag ik je uit om te ontdekken wanneer jij profiteert van deze dynamiek (en wanneer juist niet) en help ik je ontdekken waarom je misschien zelf wel intuïtief aanvoelt dat het in je eigen belang is om deze dynamiek niet te ver te laten escaleren.
De ‘succes aan de succesvolle’-dynamiek is overal. Enkele voorbeelden:
De marathon. De winnaar van een marathon kan betere hardlooptraining inkopen en zal geen bijbaantje nodig hebben. Verliezers houden minder tijd en geld over om te focussen op hardlopen. Als er geen sponsoren zijn die deze scheve verdeling van resources rechttrekken bij de lopers, dan blijft er maar een klein groepje lopers over dat telkens wint.
Kapitaal in de 21e eeuw. Wereldbewoners met toegang tot kapitaal kunnen met hun kapitaal steeds meer kapitaal creëren, onder andere door financieel adviseurs te betalen om dat kapitaal te laten groeien. Armere wereldbewoners ontbreekt het aan kapitaal voor belangrijke zaken, steken zich daarom vaker in de schulden en zijn daardoor steeds meer kapitaal kwijt aan aflossing en rente. De Franse auteur Thomas Piketty heeft veel stof doen opwaaien door in zijn boek ‘Kapitaal in de 21e eeuw’, de consequenties van deze dynamiek in de maatschappij, te laten zien in cijfers.
Opleiding en werkloosheid. Hoogopgeleiden kunnen dankzij hun opleiding meer ervaring opdoen, blijven actiever op de arbeidsmarkt, krijgen daardoor meer opleidingskansen en blijven flexibeler inzetbaar. Laagopgeleiden veranderen daarentegen minder gemakkelijk van werk, hebben daardoor minder brede ervaring, krijgen minder training, zijn daardoor steeds minder makkelijk inzetbaar en sneller langdurig werkeloos.
Je gaat het pas zien als je het door hebt
Toen ik de dynamiek ‘succes-aan-de-succesvolle’ en de consequenties daarvan doorkreeg, was het voor mij makkelijker om mijn eigen succes (en gebrek aan succes) te relativeren. Ik snapte dat ik zelf een rol speel in het krijgen van succes (of juist niet), maar dat mijn wilskracht niet het enige is dat er toe doet. Het succes (of gebrek aan succes) zelf, waardoor ik toegang krijg tot bepaalde hulpbronnen, helpt mij ook weer verder of tegen.
Ook hielp het doorzien van deze dynamiek mij om rationeel te begrijpen, wat ik intuïtief al aanvoelde. Namelijk, dat maatschappelijk bedachte feedback-loops die deze dubbele dynamiek van escalatie proberen te stabiliseren, grote waarde hebben. Ze zorgen ervoor dat iedereen kan blijven meedoen aan het spel en dat alle spelers het spel leuk blijven vinden.
Denk dan aan het historisch principe van ‘kwijtschelding van schulden, het gestaffeld heffen van belastingen en het toekennen van een handicap aan golfers naarmate ze beter gaan golfen.
Ook werd ik me door de succes-aan-de-succevolle dynamiek bewuster van het feit dat succes relatief is. Als je op bepaald vlak in een ‘winnaars-loop’ zit, betekent dat nog niet dat je op een ander vlak niet in een ‘verliezers-loop’ zit. Denk aan de succesvolle zakenman die in een ‘winnaars-loop’ zit met zijn eigen bedrijf, maar in een ‘verliezers-loop’ als het gaat om zijn gezin, dat hem nog nauwelijks ziet.
Voor welke aspecten van jouw leven speelt de ‘succes-aan-de-succesvolle-dynamiek’ een rol?
Zelf identificeerde ik er een heel aantal. In eerste instantie ontdekte ik vooral ‘loops’ die me verder hielpen, maar uiteindelijk ontdekte ik er ook wel een aantal die me terugwerpen.
Laat ik er eentje uitlichten waardoor je snapt waar je op moet letten om een dergelijke dynamiek te identificeren.
Ingrediënten van een ‘succes-aan-de-succesvolle’-dynamiek – persoonlijk voorbeeld
Dat je ergens goed in bent en hier steeds beter in wordt, betekent nog niet dat je in een ‘succes-aan-de-succesvolle’ dynamiek zit. Daartoe moet er ‘een ander’ in het spel zijn en er moet een hulpbron zijn die tussen jullie verdeeld wordt. Lees verder om dit te begrijpen.
Als kind was ik mij bewust van de voorsprong die ik had op school doordat mijn moeder lerares Engels was en ik met haar vanaf m’n vierde de Engelse taal leerde (op mijn initiatief). De gesprekken van mijn ouders in vreemde talen om dingen met elkaar te delen die wij niet mochten horen, stimuleerden mij al snel om meerdere talen te leren. Dat mijn opa in Frankrijk woonde heb ik altijd in verband gebracht met het feit dat mijn leraren Frans onder de indruk waren van mijn kunnen. De vele reizen naar het buitenland waren mogelijkheden om te oefenen. Ik werd al snel gezien als een klein talenwonder.
Niks aan de hand. Dat is toch leuk voor jou? Als jij goed bent in talen hoeft dat toch geen implicaties te hebben voor anderen?
Ik zou willen dat mijn taalvoorsprong geen nadelig effect had op anderen; dat ik als ‘taalwinnaar’ geen ‘verliezers’ creëerde. Dat zou niet hoeven namelijk.
Ik weet echter bijna zeker dat mijn kunsten op het gebied van taal, invloed hadden op anderen. In het gezin waar ik vandaan kom werd ik in de ogen van mijn ouders het talenwonder. Ik was de oudste. De kans dat drie kinderen het heel goed doen op het gebied van talen is niet zo groot, dus de verwachting richting mijn broertje en zusje was niet zo hoog gespannen. Als ze het net zo goed zouden doen als ik, zou dat al een hele prestatie zijn. Ik kreeg daarnaast veel positieve aandacht en complimentjes, mijn broertje en zusje veel minder.
Hetzelfde overkwam mij op school. Omdat ik ‘het talenwonder’ was liepen taalleraren met mij weg. Ik kreeg de positieve aandacht, waardoor ik me zelfverzekerd voelde op taalgebied, talen leuk vond, er tijd in investeerde en er steeds maar beter in werd. Mijn klasgenoten vergeleken zich met mij en legden al snel de lat iets lager. Zij zagen ook wel dat ik altijd aan de beurt was als het echt moeilijk werd en dat ik vaker dan anderen gevraagd werd om even iets voor te lezen.
De hulpbron die in dit geval te verdelen is, is de positieve aandacht van ouders of leraren. Dit is het systeemdiagram dat ik er van tekende:
Lees het bovenstaande plaatje als volgt: het gaat om twee zichzelf versterkende (R=’reinforcing’) processen. De ene – linker – ‘loop’ is een proces van groei. De andere – rechter – ‘loop’ is een proces van krimp. Dit diagram is als volgt te lezen:
..hoe groter mijn succes, hoe meer zelfvertrouwen en plezier ik krijg in het leren van talen, hoe meer positieve aandacht ik krijg van leraren en ouders, hoe meer positieve aandacht naar mij gaat, in plaats van naar een ander, hoe minder positieve aandacht naar die ander, hoe minder zelf-vertrouwen en plezier in leren die ander heeft, hoe kleiner het succes van die ander, hoe meer hulpbronnen (positieve aandacht) naar mij gaan in plaats van naar die ander, hoe groter mijn succes, etc.
Legenda: S=same, oftewel als de ene variabele toeneemt, neemt de andere ook toe en andersom. O=opposite, oftewel, als de ene variabele toeneemt, neemt de andere variabele af.
Wetenschappelijk bewijs
Prof. Rosenthal* toonde enkele decennia geleden aan dat dit specifieke voorbeeld van een ‘succes-aan-de-succesvolle’ dynamiek daadwerkelijk bestaat. Zijn onderzoek deed heel wat stof opwaaien. Rosenthal gaf leraren die een nieuwe klas les gingen geven, vooraf ‘valse’ toets-resultaten.
Wat bleek uit dit experiment: als een leraar denkt dat een kind slim is (lees ‘taalgevoelig’), dan geeft deze het kind onbewust ook meer positieve aandacht, waardoor het kind succesvoller wordt. En andersom: als een leraar denkt dat een kind niet zo slim is (lees ‘taalgevoelig) krijgt het kind minder positieve aandacht, waardoor het kind minder succesvol wordt.
Op zoek naar de hulpbron die wordt verdeeld
De crux in een ‘succes aan de succesvolle’-dynamiek is dat er een bepaalde hoeveelheid hulpbronnen is dat bij succes in grotere mate aan de winnaar wordt toegekend dan aan de verliezer. Met die hulpbronnen (geld, ondersteuning, kansen, liefde) kan de winnaar gemakkelijker blijven winnen dan de verliezer.
Het boek ‘Outliers’ van Malcolm Gladwell
Malcolm Gladwell laat zien wat de toevallige toekenning van meer resources aan de een versus de ander voor betekenis kan hebben in een succes-dynamiek. Zo blijkt uit onderzoek dat topvoetballers bijna allemaal in de eerste maanden van het jaar zijn geboren. Logisch, als je weet dat voetbalselecties plaatsvinden in december. In die maand zijn vroeg-jarige voetballertjes fysiek net wat sterker dan hun jaargenootjes, geboren in latere maanden van het jaar. Het gevolg: deze fysiek sterkere spelertjes vallen meer op bij de scouts, komen vervolgens in een beter team met betere trainers en krijgen de rest van hun leven stelselmatig meer steun om te blijven winnen.
Een ander voorbeeld: zowel Bill Gates als Steve Jobs hadden voordeel van een succes-aan-de-succesvolle dynamiek. Zij hadden beiden op een cruciale leeftijd langdurig toegang tot zogenaamde supercomputers omdat ze toevallig in de buurt woonden van een van de weinige universiteiten die zo’n computer in bezit hadden. In de zomermaanden spendeerden zij hele dagen achter deze computer waardoor ze leerden programmeren, interessante bijbaantjes kregen en veel eerder dan andere kinderen in de leeftijd van 15-18 programmeer vaardigheden hadden. De hulpbron die in hun voordeel werd verdeeld was ‘supercomputer toegang’.
Succes zelf is dus te verklaren door een combinatie van wilskracht én toegang tot hulpbronnen.
Daarbij is het belangrijk dat we ons beseffen dat het gemakkelijk gebeurt dat hulpbronnen scheef verdeeld worden, waardoor winnaars-en-verliezers cycli kunnen ontstaan die elkaar versterken.
Blijft over de grote vraag: is het erg als winnaars en verliezers in een dergelijke dynamiek gevangen raken?
Ik (en de meeste systeemdenkers) denk(en) van wel.
Als deze cycli niet af en toe doorbroken worden, zouden sportwedstrijden er erg saai van worden. Ook wordt de wereld er steeds onrustiger van, aangezien grote ongelijkheid in een samenleving gepaard gaat met grote sociale problemen. Het invloedrijke boek the Spirit Level – Why Equality is better for everyone – toont dit op ingenieuze wijze aan. Hoe groter de ongelijkheid in een samenleving, hoe hoger de criminaliteit, hoe meer zelfmoorden, depressie en obesitas. Om maar een paar effecten te noemen.
De dynamiek doorbreken kan op 2 manieren
Systeemdenkers stellen dat om de ‘succes-aan-de-succesvolle’-dynamiek te doorbreken twee dingen mogelijk zijn:
Ten eerste kan je de hulpbron die oneerlijk wordt gedistribueerd identificeren en de distributie daarvan weer in balans brengen.
Daarnaast kan je de twee zichzelf versterkende processen – de winnaar krijgt bij ‘winst’ meer mogelijkheden om te blijven winnen en de verliezer minder mogelijkheden – proberen los te koppelen. Dat wil zeggen: als winnaars meer mogelijkheden krijgen om te winnen, zorg je dat dit niet automatisch betekent dat verliezers minder mogelijkheden krijgen om in het vervolg te winnen.
Voorbeelden in de praktijk
In de sport: denk aan handicaps bij golf, waardoor de competitie weer gelijkwaardig wordt. Of aan het fenomeen om ‘een nieuw potje’ met score ‘o’ te beginnen.
In bedrijven: als er een strijd om hulpbronnen ontstaat tussen afdelingen doordat een winnende afdeling stelselmatig meer ondersteuning krijgt en een verliezende afdeling steeds minder ontvangt, worden afdelingen soms losgekoppeld: ze krijgen een eigen ‘Profit & Loss’ verantwoordelijkheid.
Op school: denk aan de toekenning van studiebeurzen voor studenten uit families met minder kapitaal.
Of nog veel beter, intervenieer op het diepste niveau van onze mentale modellen, waar de hefboomwerking veel groter is. Zo werd in Amerika een programma ontwikkeld waarbij kinderen bewust werden gemaakt dat hun brein kneedbaar is. Ze leerden: ‘hoe moeilijker de opgaven, hoe harder hun hersens zouden moeten werken en hoe beter die het op een gegeven moment zouden gaan doen’.
Door dit programma werd de afhankelijkheid van de hulpbron ‘positieve feedback van de leraar’ doorbroken.
Kinderen die startten met slechte prestaties beseften zich ineens dat dit niet erg was. Het ging immers om de vooruitgang, waar ze zelf voor verantwoordelijk zijn. Het volgende TED-filmpje illustreert deze oplossing – briljant!
In de maatschappij: denk aan graduele belastingtarieven en het kwijtschelden van schulden. Een kritische kanttekening daarbij is dat het van groot belang is om te begrijpen wat echt werkt en wat slechts de schijn wekt dat de boel wordt recht getrokken.
Filantropie weegt bijvoorbeeld nauwelijks op tegen graduele belastingen.
In Amerika is het heel gebruikelijk dat ‘de extreem rijken’ een groot deel van hun kapitaal weggeven aan filantropische doeleinden. Rijkaards zoals Mark Zuckerberg en Bill en Melinda Gates, die meedoen met het initiatief ‘Giving Pledge’, geven zelfs het grootste deel van hun kapitaal weg. Wat in Amerika dan weer niet normaal is, is het betalen van graduele belasting, waardoor de situatie op een schokkende wijze uit de hand kan lopen, zo illustreert dit filmpje.
Niet elke maatregel om de ‘succes-aan-de-succesvolle’-dynamiek weer in balans te brengen, werkt dus even goed. Zelfs graduele belastingen blijken niet genoeg om de maatschappelijke ongelijkheid tussen financiële winnaars en verliezers recht te trekken.
Voor mezelf: Lange tijd vond ik dat ik meer moest doen om mijn eigen ‘succes-aan-de-succesvolle’-dynamiek in balans te brengen. Met de nadruk op ‘moest’. Inmiddels ben ik zover dat ik het leuk vind om hierover na te denken en hiermee te experimenteren. Het schuldgevoel heb ik losgelaten. Ik probeer dingen uit om de scheve balans waar ik onderdeel van ben te herstellen en kijk of dit effect heeft.
Ik kies er bijvoorbeeld voor om de masterclasses die ik geef, te geven op basis van waardebepaling achteraf. In ruil voor dezelfde hoeveelheid aangereikte kennis, geven deelnemers uit wat zij zich kunnen veroorloven (in tijd, geld, of ideeën) zodat zij zelf niet uit balans raken en in een betere balans komen in verhouding tot overige deelnemers.
Geen schuldgevoel aanpraten
Als er iets is dat de succes-aan-de-succesvolle-dynamiek laat zien, dan is het dat we er zelf geen schuld aan hebben. Het overkomt ons allemaal om af en toe in een succes-spiraal terecht te komen, ten koste van anderen die daardoor verliezen. Het is ook in het belang van ons allemaal dat de balans uiteindelijk weer wordt hersteld.
En als systeemdenkers ons nog iets anders kunnen leren om ons gerust te stellen in deze, dan is het dit wel: ‘geen enkele vorm van groei (van succes) gaat eeuwig door, er zijn altijd grenzen aan de groei’. Diegene die daarop anticipeert is de koning. Henry Ford wist: als mijn medewerkers zo weinig verdienen dat ze nooit een van mijn auto’s kunnen kopen, dan snijd ik ook mezelf in m’n vingers.
Win-win situaties
Als laatste helpt het mij me te beseffen dat lang niet alle succes van de een leidt tot het verlies van de ander. De wereld is vol win-win situaties, waarbij winst van de een leidt tot winst van de ander. Situaties waarbij organisaties (of planten en dieren) samenwerken en het succes van de een leidt tot meer succes van de ander, wat tot meer succes van de een leidt, enzovoort.
Ook in de natuur is het fenomeen ‘winnen en verliezen’ meer een zeer beperkt deel van de dynamiek van het leven. Coöperatieve samenwerking speelt een veel grotere rol, maar dat is weer een hele nieuwe blog waard.
Food for thought
Het fenomeen ‘succes-aan-de-succesvolle’ speelt zich uiteraard ook af in de context van verduurzaming. Denk aan de duurzame energie uitdaging: landen die gas- en olie voorraden hebben kunnen het zich veroorloven te investeren in duurzame energie technologie-ontwikkeling. Landen die al energie-afhankelijk waren, hebben ook geen geld en middelen om duurzame energie-technologie te ontwikkelen. Once a loser, always a loser. Hoe doorbreken we dit?
*http://psych.wisc.edu/braun/281/Intelligence/LabellingEffects.htm
Leestips
Dit recente artikel van de Correspondent over ‘supersterren’ is wat mij betreft ook een voorbeeld van een ‘succes-aan-de-succesvolle’ dynamiek. Kan je ontdekken welke hulpbron scheef wordt verdeeld?